ЩыIэныгъэм щыпхырымыщэу улъыкIотэщтэп ЩыIэныгъэм щыпхырымыщэу улъыкIотэщтэп

Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм адыгабзэм изэгъэшIэн, игъэфедэн афэгъэхьыгъэ зэIукIэу щыкIуагъэр лъэп­къым итарихъ шIукIэ къыхэнэжьыщтхэм ащыщэу тэлъытэ.

БаIо нахьи башIэ. Тинахьыжъ пIашъэхэм къытфыщанэгъэ гущыIэжъхэм ар зэу ахэтэлъытэ. Зэхахьэр заублэм, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ипащэу ЛIыIужъу Адамэ Iофтхьабзэр зэрищэзэ, гущыIэр макIэу, гупшысэр на­хьыбэу зэдэгущыIэгъур гъэпсыгъэмэ зэрэнахьышIур хигъэунэфыкIыгъ.

Адыгабзэр тэгъэлъапIэ

ЛIыIужъу Адамэ адыгабзэм изэгъэшIэн къытегущыIэным фэшI шIыкIэу къыгъотыгъэм уигъэгъозэщтэу тлъытагъэ. «Тэунэхъу, лъэпкъыр мэкIоды» зыфэпIощт гущыIэхэр бэрэ къэзыIохэрэм адыримыгъаштэу А. ЛIыIужъур зэхахьэм хэлажьэхэрэм къяупчIыгъ: «КIэлэцIыкIухэм адыгабзэр ашIогъэшIэгъон шIыгъэным, зэрагъэшIэным сыда ищыкIагъэр?»

Унагъоу зэрысыр, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу зыдакIорэр – ахэр адыгабзэм изэгъэшIэн екIурэ гъогум илъагъох.

— Тэри тилажь, IэнатIэхэм таIут, — зэдэгущыIэгъур А. ЛIыIужъум лъигъэкIотагъ. – Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, Правительствэм икъулыкъушIэхэм тиеплъыкIэхэм къадырагъаштэ.

Тэ къытэлъытыгъэр дгъэцэкIэн зэрэфаер къыхагъэщызэ, зэхахьэм къыщыгущыIагъэхэм ягупшысэ лъыдгъэкIуатэ тшIоигъу.

Интернетыр нахьышIоу зэрэдгъэфедэщт амалхэм икъоу талъыхъурэп. Мыекъуапэ и Адыгэ Хасэ хэтэу Кобл Сергей бэрэ зигугъу тшIырэ Iофыгъохэм къатегущыIагъ. Адыгэ Республикэм къэралыгъо бзитIу хэбзэ шапхъэкIэ щаштагъ – урысыбзэр ыкIи адыгабзэр. IофшIапIэхэр зычIэт унэхэм ацIэхэр бзитIукIэ унэ чIэхьапIэхэм атемытхагъэхэу тэлъэгъух. Пащэхэр ащ щагъэгъуазэх, ау щыкIагъэхэр дагъэзыжьынхэм дэгуIэхэрэп.

Адыгабзэр зэрэдгъэлъапIэрэр, щыIэныгъэм чIыпIэу щыриIэр къырамыгъэIыхыным фэшI яеплъыкIэхэр нэбгырабэмэ къаIуагъ.

Бзэр цIыф лъэпкъым ыпс. Къэбэртэе-Бэлъкъарыр, Урысыем инэмыкI шъолъырхэр ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэнкIэ Адыгеим ыпэ зэришъыгъэхэр къэгущыIагъэхэм къыхагъэщыгъ.

Хэбзэ шапхъэхэр

Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ дэжь адыгабзэмкIэ Советэу щызэхащагъэм бэмышIэу зэIукIэгъоу щыкIуагъэм унашъоу щырахъухьагъэм къыпкъырыкIэу гуманитар ушэтынхэмкIэ республикэм иинститутэу Т. КIэращэм ыцIэкIэ щытым Iофтхьабзэр зэрэщызэхащагъэр, ти ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ащ мэхьэнэ хэхыгъэ зэрэритырэр ЛIыIужъу Адамэ къыIуагъ.

Зэгъэпшэнхэр ышIыхэзэ, Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет ипащэу Шъхьэлэхъо Аскэр зэхахьэм къыщиIотагъ республикэм ирайон гъэзетхэм адыгабзэкIи тхыгъэхэр къащыхаутыхэу зэраублагъэм. Арэу щытми, Iофыр чыжьэу лъыкIотагъэу тлъытэрэп. АдыгабзэкIэ тхэхэрэм япчъагъэ къызыплъытэкIэ, район гъэзетхэм ягумэкIыгъохэр нахь IэшIэхэу къыбгурыIощтых.

Хэта рылажьэрэр?

А упчIэри зэхахьэм къыщаIэтыгъ. Гъэзетэу «Адыгэ макъэр», Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеир», тхылъ тедзапIэр, гуманитар ушэтынхэмкIэ институтыр, еджапIэхэр, культурэм иIофшIапIэхэр, нэмыкIхэри къыхагъэщыгъэх.

Адыгабзэм изэгъэшIэн, игъэфедэн дэлэжьэщт купым республикэ, общественнэ движениеу «Адыгэ Хасэм» итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан хэт къодыеп, пэщэныгъэр дызэрихьащт. Адыгэ Хасэм егъэжьэпIэшIоу ышIыгъэхэм Р. ЛIымыщэкъор къатегущыIагъ.

КIэлэцIыкIу зыгъэсапIэу «Щыгъыжъыер» Адыгэ Хасэм иунэ Iоф щешIэ, Урысыем изаслуженнэ артисткэу, Адыгеим инароднэ артисткэу Уджыхъу Марыет еджакIохэр егъасэх.

Адыгабзэр зымышIэщтыгъэ кIэлэцIыкIухэр театрализованнэ едзыгъохэм, пчыхьэзэхахьэхэм ахэлажьэх, усэхэм яныдэлъфыбзэкIэ къяджэх.

Бзэр – псэ. Арышъ, лъэпкъым итхакIохэм ятхылъхэм уяджэным, уилъэпкъ ифольклор, пэсэрэ адыгэ орэдхэр, къэбархэр зэбгъэшIэнхэм фэшI уиныдэлъфыбзэ пшIэн фае. Ары, Iоф рымышIэщтми, уиадыгабзэ зэгъашI.

Зы «Щыгъыжъыер» макIэ

Адыгэ Хасэм хэтхэу Болэкъо Аслъан, Бэгъушъэ Алый, нэмыкIхэм адетэгъаштэ. КIэлэцIыкIу зыгъэсапIэу «Щыгъыжъыем» зимыушъобгъу хъущтэп. Ащ фэдэ купхэр район гупчэхэм, къудажэхэм, къалэхэм ащызэхащэмэ шIуагъэ къытыщт.

«Щыгъыжъыер» цIэрыIо хъугъэ. Тыркуем ис тилъэпкъэгъухэм ядэжь рагъэблэгъагъ, республикэм ирайонхэм пчыхьэзэхахьэхэр ащызэхещэ.

Культурэр, еджапIэхэр

Адыгэ Республикэм культурэмкIэ иминистрэ игуадзэу ШъэуапцIэкъо Аминэт къыIуагъэр гупшысэ ин озыгъэшIырэмэ ащыщ. Культурэм иIофшIапIэхэм яконцертхэр, театрализованнэ къэшIынхэр адыгабзэм нахь епхыгъэхэу шIыгъэнхэмкIэ унашъохэр рахъухьагъэх. УиныдэлъфыбзэкIэ орэд къэпIон умылъэкIырэмэ, спектаклэхэм уахэлэжьэнэу уфэмыемэ сыда лъэпкъ культурэм и Унэ Iоф зыкIыщыпшIэщтыр?

Режиссер цIэрыIохэр, композиторхэм аусыгъэ орэд дахэхэр тиIэх. ЯщыкIагъэр зэхэщэкIо дэгъу.

Сыхьат пчъагъэр

ЕджапIэхэм адыгабзэм иегъэджэн сыхьат пчъагъэу аратырэм уигъэрэзэнэу щытэп. ЛIымыщэкъо Рэмэзан къызэриIуагъэу тхьэмафэм къыкIоцI зыщыряIэ еджапIэм бэкIэ уигъэгугъэщта. Адыгабзэм иегъэджэн сыхьатхэр IофшIэным е нэмыкI сыхьатхэм атырагуащэх.

УрысыбзэкIэ адыгэ литературэр зэракIурэм щыкIагъэу фалъэгъурэри къыхагъэщыгъ. ТхакIом пэсэрэ адыгэ къэIуакIэу ыгъэфедагъэр урысыбзэкIэ зэдзэкIыжьыгъэ зыхъукIэ, гупшысэу хэлъыр кIэлэеджакIом икъоу лъымыIэсыжьэу бэрэ къыхэкIы. ТхьакIумэм зэхихырэ адыгабзэу гум лъыIэсырэр нахь зэгъэшIэгъошIу, нахь гъэфедэгъошIу.

Адыгэ хьакIэщхэр

ЛIыIужъу Адамэ адыгэхэм япэсэрэ лъэхъан къытегущыIэзэ, адыгэ хьакIэщхэр пIуныгъэм зэрэфэлажьэщтыгъэхэр щысэ зэфэшъхьафхэмкIэ иеплъыкIэхэр къыриIотыкIыгъэх.

Бзылъфыгъэм жъыгъэр зэрэратыщтыгъэм, нахьыжъым емыджэхэу зэрэлъыкIохэрэм, нахьыжъ зиIэм унашъор зэрэрихъухьэрэ шIыкIэм, фэшъхьфхэм гукIэ зафэбгъазэмэ, адыгэ хьакIэщхэр лъэпкъым иеджапIэхэу зэрэщытыгъэхэм унаIэ теодзэ.

ХьакIэщыр апшъэрэ еджапIэм гозыгъэуцо зышIоигъохэм яеплъыкIэхэр гурыIогъошIух. Лъэпкъым ыухэсыгъэр зыщыбгъэгъупшэ хъущтэп. ТхакIэ ымышIэщтыгъэми, адыгэ ашугэу Теуцожь ыусыгъэхэр гъашIэм хэкIуакIэхэрэп.

Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо орэдыIо-къэшъокIо ансамблэу «Ислъамыем» ижъырэ лъэпкъ орэдхэм псэ къапигъэкIэжьи, дунаим щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм алъигъэIэсыжьыгъэх. «Ислъамыем» ихудожественнэ пащэу, композитор цIэрыIоу Нэхэе Аслъан ипроизведениехэр Тыркуем, Израиль, Италием, Москва, нэмыкIхэм ащэIу, тилъэпкъ итарихъ, шэн-хабзэхэр искусствэ лъагэм ыбзэкIэ къафеIуатэх.

Зэгъэпшэнхэр

Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ, республикэм иминистрэхэм я Кабинет я Администрацие ипащэ игуадзэу МэщлIэкъу Хьамедэ зэхахьэм хэлэжьагъ. Зэгъэпшэнхэр ашIызэ шIэныгъэлэжьхэр, общественнэ движениеу «Адыгэ Хасэм» хэтхэр, шIэныгъэлэжьхэр къызэрэгущыIагъэхэм имэхьанэ къыхигъэщыгъ. Республикэ парламентым ныбжьыкIэ IофхэмкIэ и Комитет ипащэу Шэуджэн Тембот зэхахьэм хэлэжьагъ. Мырзэ Суандэ, КъумпIыл ТIахьир, фэшъхьаф ныбжьыкIэхэм яеплъыкIэхэр тшIогъэшIэгъоных, гущыIэгъу тафэхъун тимурад.

ШIэныгъэлэжьхэу Хьамырзэкъо Нурыет, Анцокъо Сурэт, Цуекъо Нэфсэт, Мамый Марыет, фэшъхьафхэм яеплъыкIэхэр щыIэныгъэм къыпкъырэкIых. ЗытегущыIэхэрэр гъэцэкIагъэ хъунхэм фэшI куп хэхыгъэу зэхащэщтым иIофшIакIэу иIэщтым тылъыплъэщт.

Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» ирадио мурадэу иIэхэм ХьакIэмызэ Сусанэ къариIолIагъэм куоу уегъэгупшысэ. Радиом икъэтынхэмкIэ апэу кIэлэцIыкIухэм уалъыIэсыным фэшI Адыгеим ижурналистхэм пэсэрэ уахътэм бэрэ зыфагъазэщтыгъ. Опытэу щыIэр агъэфедэзэ, лъэхъаным диштэрэ IофшIэкIэшIум лъыхъущтых.

КIэлэцIыкIухэм апае къыдэкIырэ журналэу «Жъогъобыным» иамалхэм нахьышIоу зэрагъэфедэщтхэр зэхахьэм къыщаIуагъ. Гуманитар ушэтынхэмкIэ республикэ институтым ишIэныгъэлэжьхэм ягупшысэхэри еджакIохэм ашIогъэшIэгъоных.

Мультфильмэхэр адыгабзэкIэ зэрагъэпсыщтхэм кIэлэегъаджэхэм, шIэныгъэлэжьхэм яеплъыкIэхэм узыIэпащэ, ау уахътэм къыгъэлъагъорэр Iофхэр жъажъэу зэрэлъыкIуатэхэрэм къыхэкIэу Интернетым, телевидением «ямыкъэбзэ» шIуагъэ къытфэзымыхьырэ къэбархэм кIэлэцIыкIухэр, ныбжьыкIэхэр зыIэпащэх.

Бзэхэр зыщызэрагъашIэрэ Гупчэу «Активым» ипэщэ шъхьаIэу Едыдж Мэмэт Тыркуем, Сирием, Израиль, нэмыкI хэгъэгухэу тилъэпкъэгъухэр зыщыпсэухэрэм адыгабзэр ащакIуми, гумэкIыгъуабэ зэрэщыIэр, егъэджэн тхылъхэр зэрафимыкъухэрэр къыхигъэщыгъэх.

IэкIыб хэгъэгу е фэшъхьаф къалэхэм ИнтернетымкIэ уалъыIэсызэ ебгъэджэнхэ зэрэплъэкIыщтыр кIэу къежьагъэхэм ахалъытэ. Амалэу щыIэхэр зэрагъэфедэщтхэм атегущыIагъэх. Iофхэр зэрэлъыкIуатэхэрэм гъэзетеджэхэр щыдгъэгъозэщтых.

ЕмтIылъ Нурбый.
Сурэтхэр зэххаьэм къыщытетхыгъэх.