Рассказым фэIэпэIэсагъ Рассказым фэIэпэIэсагъ

Я 50-рэ илъэсхэм творческэ кIочIакIэхэу, ыужыкIэ адыгэ тхыгъэ литературэм илъэкI-амал къэзыIэтыщтхэу, зэчый зыхэлъхэ ныбжьыкIэхэу къыхэхъуагъэхэм зэу ащыщыгъ Iэшъынэ Хьазрэт. Жанрэ зэфэшъхьафхэмкIэ гъэхъэгъэ инхэр ащ ышIыгъэх.

Зы гукъэо закъу Симэ иIагъэр: гушIуа­кIо къыфэкIогъэ пстэумэ ягъунэгъу лIыжъ шIагъоу Къарэкъо Хъусен ахилъэ­гъуагъэп. Ар зыфихьын ымышIэу Симэ Къарэкъомэ адэжькIэ тыгъуасэ заулэрэ плъагъэ, ау лIыжъыр щагум дилъэгъуагъэп. «ЗыгорэкIэ ыгу къытэбгъагъэмэ…» зэриIожьыгъэ, ау ащкIэ IэубытыпIэ ышIын фэдэ зи къыгъотыгъэп.

…Пчэдыжьым жьы дэдэу Симэ унэм къызекIым ылъэгъугъэр ыгъэшIэгъуагъ: осым дунаир зэлъигъэсэигъ, ащ фэдэ ос ин илъэсишъэ къэзыгъэшIэгъэ лIыжъ жэкIэфми къашIэжьырэпщтын! Унэ цIыкIумэ япхъэшъхьакIэ нэсы. Зы тIэкIурэ осым хаплъэмэ-плъызэу щытыгъ. ЕтIанэ къыгъэзэжьи, лIым екIуалIи, къыгъэущыгъ:

— Тэдж, Асхьад, осым тычIигъэсэягъ!

— Къесыгъэмэ чIыгум тефэн, — къы­Iуи Асхьад, фэмычэф шIагъоу зызэригъэзэкIыгъ.

— Адэ щылъыба унэр къызэхецIыцIэфэ…

— Арэу лъэшэу къесыгъэуи? — лIыр псынкIэу пIэгум къитIысхьагъ, зифапи шIэхэу унэм икIыгъ. «Зыгорэ шIэгъэн фае нахь хъухэщтэп», — ыIозэ унэм къихьажьыгъ.

— Фермэм щыхъурэр джы хэт ышIэрэ… ПсынкIэу кIогъэн фае, — Симэ зызэтыригъэпсыхьэ фежьагъ.

— Ори некIо.

— Сыд пай? Былымахъохэр орэкIохэба! Сэ конторэм сыриIофышI. Тиуна­шъхьэ осыр къетэкъохыгъэн фае… Iофэу сиIэм гъунэ иIэп…

— УмыкIоба, адэ, сэ сежьагъ. — Симэ хьанцэр къыштагъ.

— Осым ухэлIыхьан, — зэ шъхьакIэ Асхьад къыIуагъ, етIанэ «сэри сыкъыб­дэкIон» ыIуи, шъузым ыуж ихьагъ.

Тыдэ уплъагъэми гъогу щыIэжьыгъэп. Осыр бгъапэм къынэсы, плъакъо къыщыпIэтын плъэкIырэп, птхъузэ, уапэкIэ укIон фае… Асхьад хьанцэр ыIыгъэу шъузым ыпэ ит, гъогур хеуты, ау нэбгыритIур мэгужъо. Тыгъоспчыхьэ былымахъомэ янахьыбэр фермэм къытекIыжьыгъагъ, джы чэмхэр мыщых, яшхыни, яфэIо-фашIи зышIэн цIыфэу фермэм тетыр мэкIэн фае… Асхьад жъоплъы хъугъэ, зызэригъэзэкIи яунэкIэ плъагъэ:

— Эх, шъуз хъупхъэ цIыкIу, фермэм тэкIо, ау тиунэ чIыгум щылъэу тыкъытефэжьыщт.

— Хьау, ар унэ пытэ цIыкIу.

— Илъэс 50 ыгъэшIагъ, ори ащ фэдиз бгъашIэмэ, «упытэ цIыкIумэ» теплъын, — Асхьад ащ зыкъыпешIыжьы, ауми ыпэкIэ макIо. — ЧъыIэ олIа? — зыкъы­зэрегъэзэкIышъ, Симэ къеупчIы.

Ау Симэ чъыIэ лIэрэп, мапэ нахь. Дунаим зы нэбгырэ закъуи къыщымыхъы­ерэм фэд, макъи лъакъи къэIурэп. Тыдэ щыIэха адрэ чэмыщ шъузхэри, былымахъохэри?! Ащ фэдизэуи фермэри чыжьэп шъыу, зы километрэ хъущтэп, ау непэ гъогур къин. Джащ тетэу нэбгыритIур сыхьатныкъо фэдизрэ кIуагъэ — гъогум ызыныкъо акIугъ.

— Джы къэнэжьыгъэр бэп, — еIо Симэ.

— Адэ чъэри нэсыба, — къесэмэркъэугъ Асхьадэ. Губжыгъашъо фэдэу зишIызэ къыпегъохыжьы, — о зэкIэмэ анахь Iофышхо птелъым фэд, ощ нахь цIыф бырсыр сигъашIэм сырихьылIагъэп.

— Адэ тыгъоспчыхьэ сэщ нахь шъэбэ цIыкIу щымыIэу пIощтыгъэба?

— ТIэкIу тычэфыти сыпщытхъугъагъ ныIэп. О слъэгъурэм, къыпщытхъухэ къэси нахьые охъу.

— Ащ нахьыбэу укъысщымытхъужь, сшIошъ хъужьыщтэп.

Ар Асхьад зэхимых фэдэ зешIы, къе­Iо:

— Тыкъэшхэн фэягъ, тыхэукъуагъ.

ШыуитIу къакIэхьагъ. Ыпэ итыр фермэм иучетчикэу Шумаф, адрэр – былымахъоу Пэтэрэз.

— Батэкъохэр, зэрэбынэу шъуежьэ­жьыгъа, сыд къэхъугъи, шъыу!

— Къэхъугъэр пшIэщтэп уишъуз ыкъо­гъу укъосыкIэ, фермэм унэсмэ пшIэщт! — Асхьади зегъэлIыхъужъы…

— Асхьад, джы о бгъэзэжьыми хъун, — Пэтэрэз джыри къыхэгъохъукIы. Ау ыдэрэп! «Мыщ сыкъынэсыгъэу згъэзэжьыхэнэп».

…Мэфэ реным замыгъэпсэфэу Iоф ашIагъ, къакъырмэ осыр атыратхъугъ, нэмыкI фэIо-фашIи къагъэнагъэп. Симэ зэ тIысыгъэп, загъэпсэфыгъэп. Гъогоу зэшъхьэгъусэ хъупхъэхэм хаутыгъэм нэмыкIхэр — чэмыщхэр, былымахъохэр рыкIуагъэх. ЛIымрэ шъузымрэ ядэжь къэкIожьхэзэ, лIым мырэущтэу ыIуагъ: — ОшIа, Сим, непэ зыгорэ сыгу къи­хьагъ. Стих сыусыгъэ.

— Сыд стих ар? – ыгъэшIэгъуагъ шъузым.

— Кушъэ орэд зыфаIорэм фэд. Сим… Мыдэ къедэIу.

КIалэр ыгъэхъыерэм фэдэу шъабэу ежь зигъэхъыезэ, ащ къырегъажьэ: Уикушъэпсхэр дэнэпсырыблэу, СикIал, усэгъэхъый, ПIэ цIыкIухэр умыгъэхъублаблэу, Чъые, сицIыкIужъый!

— Мощ ыгу къэкIыгъэр! — щхыгъэ шъуз цIыкIур. — Ара адэ зэкIэ зэрэ­хъурэр? — къыкIэупчIагъ. — СатыриплI нахь мыхъурэ орэд мэхъуа?

— КъедэIу джыри:

Уятэ Iофым фэбланэу,
Уянэ хъупхъэ ялый.
Ахэм афэдэ ори ухъунэу,
Къытфэхъу, сицIыкIужъый…

— Ятэ ущытхъугъащ, а сатырхэр зэблэпхъумэ нахьышIу, — Симэ джыри щхыгъэ. Ащ орэдыр ыгу зэрэрихьыгъэр ыкIи гуапэ зэрэщыхъугъэр къыхэщы. Яуни къэлъэгъуагъ.

— Сим, еплъ, тиунашъхьэ ос телъы­жьэп! — гушIом хэтэу ыгъэшIагъозэ лIыр къэкууагъ.

— Тыгъэм ыгъэжъугъ.

— ЕIу ар зымышIэрэм, нысэ дах!

НэбгыритIур щагум къыдэхьажьыгъ, гъунэгъу кIэлэцIыкIоу джэгоу дэтым зеупчIыхэм къыIотагъэр мары: Къарэкъо лIыжъыр Симэ дэжь гушIуакIо къэкIогъагъ, ау унэм зи зыремыгъуатэм, унашъхьэм телъ осыр къыритэкъохи кIожьыгъэ.

— Ащ нэмыкIэуи кушъэ дахэ къышъу­фихьыгъ ащ, коридорым ит… — къыпигъэхъуагъ кIэлэцIыкIум.

ЛIымрэ шъузымрэ хъугъэр къагурымыIоу зэ зэплъыжьыгъэх, коридорым илъэдагъэх, шъыпкъэ: кушъэ шIыгъэ дахэ ит. Симэ ынэкIушъхьэхэр къэушэплъыгъэх, гуIэзэ, кушъэр унэм зыдырихьагъ. Асхьади тIэкIу къэщхыпцIыгъ, ау ар зыфэщхыпцIыгъэр гъунэгъу кIэлэцIыкIум къышIагъэп.