ТехнологиякIэхэм Адыгеир афэкIощт ТехнологиякIэхэм Адыгеир афэкIощт
Интернетыр пытэу щыIэныгъэм хэуцуагъ. Информационнэ системэхэм, социальнэ сетьхэм арылъхэ къэбархэр мыщ ишIуагъэкIэ зэдгъэшIэнхэ тэлъэкIы.
— Заурбек, цыхьэ къыпфашIи мы IэнатIэм узэрэIуагъэхьагъэмкIэ тыпфэгушIо. Министерствэр зэхащэным сыда лъапсэу фэхъугъэр ыкIи мэхьанэу иIэр?
— Тхьашъуегъэпсэу шъукъызэрэсфэгушIуагъэмкIэ. Джащ фэд, Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат цыхьэ къызэрэсфишIыгъэмкIи сыфэраз. Къызэрэсщыгугъыхэрэр къызэрэзгъэшъыпкъэжьыщтым сыпылъыщт.
Зэрэ Урысыеу федеральнэ программэу «УФ-м цифрэ шIыкIэм тет иэкономик» зыфиIорэр щыпхыращы. Ащ къыдыхэлъытагъэу, КъумпIыл Мурат игукъэкIыкIэ информатизациемкIэ республикэм игъэIорышIапIэщтыгъэр джы министерствэ ашIыжьыгъ, IофшIэпIэ чIыпIищ тедзэу хагъэхъуагъ.
Къэралыгъо гъэIорышIэным исистемэ, къэралыгъо ыкIи муниципальнэ фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэн, экономикэ ыкIи социальнэ лъэныкъохэр цифрэ шIыкIэм тещэгъэнхэмкIэ мыщ мэхьанэшхо иIэу щыт. Электроннэ шIыкIэм тетэу тхьапэхэр гъэзекIогъэнхэм хэбзэ къулыкъухэр, ведомствэхэр тетщэнхэмкIэ мыр амалышIу тфэхъущт.
— Апэрэ лъэбэкъухэу IофшIэныр зэребгъэжьэщтыр къытфэIуатэба.
— IофшIэным игугъу къэтшIымэ, министерствакIэ зэхэщэгъэныр апэу тхылъхэм ягъэпсын къызыщежьэрэр. Ар зэшIотхыгъахэ пIоми хъущт. Джы нэплъэгъум итыщт типшъэрылъ шъхьаIэу щытыр лъэныкъо пстэури къызэлъедгъэубытызэ цифрэ шIыкIэм тетщэнхэр ары. Ащ пае инфраструктурэ гъэнэфагъэ бгъэпсынэу щыт. Нахь къызэрыкIоу къэпIон зыхъукIэ «Интернетыр сыдигъуи зэкIэми апай». Анахь Iудзыгъэ псэупIэхэми Интернетыр алъыдгъэIэсын фае. Интернетыр щымыIэу зи тфэшIэщтэп. ГущыIэм пае, къуаджэм дэт ФАП-м ар имыIэу псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ Министерствэм идокумент гъэзекIон цифрэ шIыкIэм тепщэшъущтэп. 2021-рэ илъэсыр екIыфэ джа Iофыр зэшIохыгъэнэу тэгъэнафэ. Ащ пае цифрэ шIыкIэм иполитикэ изэфэмыдэныгъэ дэгъэзыжьыгъэн фае.
— Заурбек, ащ сыда къыкIэлъыкIощтыр?
— Апэрэ чэзыур – къэралыгъо гъэIорышIапIэр цифрэ шIыкIэм тещэгъэныр. Ащ пае къэбар зэпхыныгъэхэм яканалхэр зэрэтыухъумэщтхэ инфраструктурэ ыкIи къэбарэу къатыщтхэм Iоф зыщадашIэщт гупчэ дгъэпсынхэ фае.
— КъызэрэзгурыIорэмкIэ, а гупчэр ары нахьыбэр зыгъэцэкIэщтыр…
— Ары. Зэрэреспубликэу къатыщт къэбарыр кIочIэ ин зиIэхэ серверышхохэу къэзыубытыщтхэр мыщ чIэтыщтых. Ахэм Iоф ащызышIэщтхэ специалистхэри зы чIыпIэм щыIэщтых. Ащ ишIуагъэкIэ хъарджхэри къэзылъытэрэ техникэми игъэфедэн бэкIэ нахь макIэ хъущт. Анахь шъхьаIэу къыдыхэлъытэгъэщтыр зэпхыныгъэм иканалхэр ухъумэгъэнхэу зэрэщытыр ары. Ахэм программэу Iоф зэрашIэхэрэр IэкIыб къэралыгъом къыщыдагъэкIыгъэхэшъ, игъорыгъозэ тэтием зэрэтетщэжьыщтхэм къиныгъо къыпыкIыщт.
— Заурбек, мыщ фэдиз мэхьанэ зиIэ гупчэм цIыф къызэрыкIом Iоф щишIэшъущтэп. ТиIэха ащ фэдэ специалистхэр?
— Министерствэм иIофышIэхэр ары гупчэми щылэжьэщтхэр. ЗэрэхъурэмкIэ, етхьыжьэгъэкIэ Iофым апэрэу пхырыкIыщтхэр тэры. Арышъ, тэ тишIэныгъэхэм ахэдгъэхъоным фэшI дэгъоу теджэныр, ащ ыуж нэмыкIхэри едгъэджэжьынхэр типшъэрылъ шъхьаI. Информационнэ технологиехэм Iоф арызышIэхэрэ специалистхэм зэпымыоу яшIэныгъэ, яIэпэIэсэныгъэ хагъэхъонэу зэрэщытым имызакъоу, цIыфхэм дэгъоу, IупкIэу адэгущыIэшъунхэу, тырагъэгушIухьанхэу щытын фае.
— Проектхэу жъугъэцэкIэщтхэм язы Iахь ныIэп къэпIуагъэхэр. О пшъхьэкIэ кIэу пхырыпщын горэ зыдэпIыгъэу укъэкIуагъэба? Ащ ышъхьэ къытфипхымэ тигопэщт.
— Ащ фэдэ гухэлъэу сиIэр макIэп. Ау ягугъу къэсшIыныр уахътэмкIэ пэсаIоу сэлъытэ. Арэу щыт нахь мышIэми, ащыщ игугъу къэсшIын. «ЛIышъхьэм иситуационнэ гупчэ» дгъэпсы сшIоигъу. Мыр объект хьылъэхэм ащыщ. Ащ ишIуагъэкIэ онлайн шIыкIэм тетхэ зэхэсыгъохэр псынкIэу рагъэкIокIынхэ ыкIи ищыкIагъэхэ унашъохэр Адыгеим ипащэхэм а чIыпIэм щаштэнхэ алъэкIыщт. Мониторхэм яэкран къэбархэу щыIэхэр зэу ыкIи скорость псынкIэ иIэу гупчэм ианалитикхэм къытырырагъэдзэщтых.
— Заурбек, тизэдэгущыIэгъу икъегъэжьапIэм къыщытIуагъ цифрэ шIыкIэ экономикэм мы зэпстэури къызэрэпкъырыкIыщтыр. Ау игъэкIотыгъэу ащ тытегущыIагъэп. ЦIыфхэми нахь къагурыIоным фэшI ащ шIуагъэу пылъыр къытфэпIотагъэмэ дэгъугъэ.
— Экономикэм илъэныкъо пстэуми хэхъоныгъэ ашIынымкIэ информационнэ ыкIи коммуникационнэ технологиехэм мэхьанэ яI, джащ фэдэу къэралыгъо гъэIорышIэнми, къэралыгъом иухъумэни, ищынэгъончъагъи чIыпIэ гъэнэфагъэ щаубыты. Информационнэ технологиехэм яекIолIапIэ пстэуми ядгъэгъотыныр пхырытщыным иIофыгъо игъус а технологиехэр агъэфедэжьышъунхэр ядгъэшIэныр. Цифрэ экономикэ гъэIорышIэным хэхъоныгъэ ышIыным пае мы программэри къырагъэжьагъ.
ЩыIэныгъэм мыр тэрэзэу щыпхырыщыгъэ зыхъукIэ цIыфхэм ящыIакIэ Iэрыфэгъу дэдэ хъунэу щыт. ГущыIэм пае, шъолъыр зэфэшъхьафхэм проектхэу «Умный город», «Умный ЖКХ» зыфиIохэрэр къащырагъэжьагъэх. Щысэ къышъуфэсхьын — псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтыр зэрэщытэу цифрэ шIыкIэм тыращэ. Мыщ къыхеубытэх гъэIорышIэкIо компаниехэр, фэтэрыбэу зэхэтхэ унэхэр, нэмыкI къулыкъухэри. ПсырыкIуапIэхэм атет счетчикхэм анэмыкIэу хэушъхьафыкIыгъэ приборхэр атырагъэуцох. Псым ифэбагъэ е ыкIуачIэ зекIорэ шапхъэхэм зэрадимыштэрэ къэбарым ахэр къеджэхэшъ, автомат шIыкIэм тетэу зэу тазырыр гъэIорышIэкIо компанием фэкIо, гъэфедакIом къыфалъытэжьы.
Цифрэ шIыкIэм лъэныкъо пстэури зытетщэшъукIэ, Iэрыфэгъу щыIакIэм цIыфыр техьащт. Ащ къин зэригъэлъэгъун ищыкIэгъэжьыщтэп, мэпсэу ыкIи егъэфедэ.
— Сыд фэдэ егъэжьапIи мылъку текIуадэ. Ащ сыда къепIолIэщтыр?
— Ары тэрэз, мыщ мылъкушхо пэIухьащт. Ау зы илъэс IофкIэ зэшIотхыщтэп. Программэм ипхырыщын 2024-рэ илъэсым нэс телъытагъ. Республикэ бюджетым мыгъэ зэхапшIэу нахьыбэ мылъку къыдыхалъытагъ. Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат сыдигъуи тынаIэ тырытегъадзэ федеральнэ къэралыгъо программэхэм, грантхэм, зэнэкъокъухэм тахэлэжьэным. А амалхэр къызфэдгъэфедэнхэ гухэлъ зыдэтIыгъ.
— Заурбек, IофшIэн псынкIэп ебгъэжьагъэр. Укъыгъащтэрэба?
— Шъыпкъэ, етхьыжьэгъэ IофшIэныр къин, ау гъэшIэгъоны. Тхылъхэм ягъэпсын нахь Iофыгъо къызыпыкIырэр, адрэ лъэныкъохэм хэшIыкI афысиIэшъ, сыкъыгъащтэрэп. Сигуапэу Iоф сшIэщт, технологиякIэхэм алъэныкъокIэ Адыгеир ыпэкIэ зэрэлъыкIотэщтым сыпылъыщт.
— Опсэу гущыIэгъу укъызэрэтфэхъугъэмкIэ.
Iэшъынэ Сусан.
Источник: Газета Адыгэ Макъ