Адыги - Новости Адыгеи, история, культура и традиции » Статьи » Культура » Адыгэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ игъэхъагъэхэмрэ ипшъэрылъхэмрэ

Адыгэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ игъэхъагъэхэмрэ ипшъэрылъхэмрэ

Адыгэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ игъэхъагъэхэмрэ ипшъэрылъхэмрэ
Культура
admin
Фото: Адыги.RU
15:56, 20 февраль 2019
656
0
Адыгэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ игъэхъагъэхэмрэ ипшъэрылъхэмрэ. Улъэпкъмэ урыгушхон фэдиз екъу тятэжъхэм алэжьыгъэ Адыгэ Хабзэу тыкъызкъонэжьынэу тызщыгугърэр шIэныгъэ плIапIэ зэрэхъугъэр. Сэ зигугъу къышъуфэсшIыщтыр, Адыгэ Хабзэри зэрахэтэу, культурэм, тарихъым, IорыIуатэм телэжьыхьэрэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэу илъэсипшIкIэ узэкIэIэбэжьмэ адыгэ факультетым щызэхэтщагъэр ары. Iофыгъо зэфэшъхьафхэр зыщаушэтрэ шIэныгъэ институтэу мыгъэ Адыгэ къэралыгъо университетым къызэIуихыгъэм ар зы къутамэу хэуцуагъ. Апэрэ мафэм щыублагъэу пшъэрылъ заулэ зыфэдгъэуцужьыгъагъ. Анахь шъхьаIэу тлъытагъэхэр: адыгэм фэгъэхьыгъэ лъэпкъ къэбарэу тэкIэ щыIэри къэтыугъоижьыныр, шIэныгъэ лъапсэм тетэу гъэтIылъыпIэ тэрэз ахэмэ афэтшIыныр; адыгэм икультурэ, итарихъ, иIорыIуатэ япхыгъэ хэхыгъэ Iофыгъохэр куоу тыушэтынхэр ыкIи ахэр тхылъ шIыгъэхэу
Адыгэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ игъэхъагъэхэмрэ ипшъэрылъхэмрэ
Адыгэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ игъэхъагъэхэмрэ ипшъэрылъхэмрэ. Улъэпкъмэ урыгушхон фэдиз екъу тятэжъхэм алэжьыгъэ Адыгэ Хабзэу тыкъызкъонэжьынэу тызщыгугърэр шIэныгъэ плIапIэ зэрэхъугъэр. Сэ зигугъу къышъуфэсшIыщтыр, Адыгэ Хабзэри зэрахэтэу, культурэм, тарихъым, IорыIуатэм телэжьыхьэрэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэу илъэсипшIкIэ узэкIэIэбэжьмэ адыгэ факультетым щызэхэтщагъэр ары. Iофыгъо зэфэшъхьафхэр зыщаушэтрэ шIэныгъэ институтэу мыгъэ Адыгэ къэралыгъо университетым къызэIуихыгъэм ар зы къутамэу хэуцуагъ.

Апэрэ мафэм щыублагъэу пшъэрылъ заулэ зыфэдгъэуцужьыгъагъ. Анахь шъхьаIэу тлъытагъэхэр:

адыгэм фэгъэхьыгъэ лъэпкъ къэбарэу тэкIэ щыIэри къэтыугъоижьыныр, шIэныгъэ лъапсэм тетэу гъэтIылъыпIэ тэрэз ахэмэ афэтшIыныр;
адыгэм икультурэ, итарихъ, иIорыIуатэ япхыгъэ хэхыгъэ Iофыгъохэр куоу тыушэтынхэр ыкIи ахэр тхылъ шIыгъэхэу къыдэдгъэкIынхэр;
шIэныгъакIэу къэдгъотыгъэхэр гурыт ыкIи апшъэрэ еджапIэм ащакIурэ программэхэм ахэдгъэхьанхэр;
ныбжьыкIэхэр шIэныгъэм хэтщэнхэр.
Мы пшъэрылъхэм ащыщэу сыд къыддэхъугъэр, сыда джыри тыздэлэжьэн фаеу тапэ илъыр?

АпэрэмкIэ, джырэ технологиехэм адиштэдэдэу щымытми, алъыкIэдгъахьэу лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ архивышхо щызэдгъэпэшыгъ. Ащ хэлъых мин пчъагъэ хъухэу аудио, видео, Iэпэрытх, сурэт материалхэр. Архивым инахьыбэр – 1997-рэ илъэсым щегъэжьагъэу 2005-м нэсэ Тыркуем тфэгъогогъо тызэкIом къыщытыугъоигъэхэр ары. Сыхьатрэ ныкъорэ зытефэрэ аудиокассетэ 550-рэ, видеокассети 106-рэ, CD – 350-рэ, сурэт (фотографие) – 3500-рэ, ахэмэ ягъусэх картэхэр, тхылъхэр – шъэ пчъагъэ хъухэу.

Анахь тызэрыгушхорэмэ ащыщых: Тыркуем щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэу ХыдзэлI Хьазыр, Цурмыт Музэфэр, Гъунэкъо Джумалдин, Тхьагъэзит Рафикъ фэдэмэ ежьмэ зэрагъэшIэгъэ адыгабзэмкIэ атхыжьыгъэ документ шъэ заулэу къытатыжьыгъэхэр; СтIашъу Ихьсан Сирием къырихыжьыгъэ аудиокассетэхэу адыгэ къэбархэр, орэдхэр, гущыIэжъхэр зытетхагъэхэр, Иорданием щыщыгъэ къэбарIотэ губзыгъэу Шапсыгъэ Индырыс къыIотэжьыгъэхэр зытетхэгъэ кассетэ 15-р, ахэмэ ащыщэу плIыр Бгъэжънэкъо Барасби ытхыгъагъэхэу Бэрзэдж Нихьат къытитыжьыгъэх; Адыгэмэ яхьылIэгъэ тхылъхэу тыркубзэкIэ тхыгъэхэу пшIы пчъагъэ хъоу Юнал Мухьадин, Озбай Оздэмыр, Енэмыкъо Моулид, нэмыкIхэм архивым къытатыжьыгъэхэр. ИлъэсипшI пчъагъэкIэ шIэныгъэлэжьхэр зытелэжьыхьан икъун информацие мыхэмэ апкъырылъ.

ЛъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ иархив къэзгъэбаигъэмэ ащыщхэу джыри зы заулэмэ ацIэ къесIон: илъэсыбэрэ лъэпкъшIэныгъэм дэлэжьагъэу, адыгэ тарихъым ыкIи культурэм якафедрэ иапэрэ Iэшъхьэтетщтыгъэу, университетым лъэпкъ гупшысэу къыщырахьыжьэрэмэ якIэщакIощтыгъэу, лъытэныгъэшхо зыфэтшIыщтыгъэу Зэфэс Айдэмыркъан иIэпэрытххэмрэ ишIэныгъэ библиотекэрэ ибынхэм къытатыжьыгъ. Айдэмыркъан зэрэдунаеу щагъэшIэгъорэ адыгэшым ехьылIэгъэ материал гъэшIэгъон дэдэхэр къыугъоигъагъэх. Ащ нэмыкIэу адыгэмэ ячIыгулэжьын, былымхъун культурэ, дин шIошъхъуныгъэу яIагъэмэ яхьылIагъэхэу монографиехэр ытхыгъэх. Ахэр тхылъ шъхьафхэу къыдигъэкIынхэу игъо ифагъэп. Ахэмэ джы лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ Iоф адешIэ, Iэпэрытхыхэм ащыщхэр хэутыным фэдгъэхьазырыгъэх.

Адыгэ факультетым бэрэ щылэжьагъэу Болэкъо Люсэ ибиблиотекэ щыщхэри, иIэпэрытххэри ти Гупчэ къыратыжьыгъэх. Ащ иIэпэрытххэм ащыщхэу унэшIыным ехьылIэгъэ материал гъэшIэгъонхэр "Псалъэм" къыщыхэтыутыгъэх.

БэмышIэу джыри зы Iэпэрытх къытIэкIэхьагъ. Ар Пщыжъхьаблэ щыщыгъэ орэдыIо-къэбарIотэ цIэрыIоу ШъхьакIумыдэ Кимэ итетрадь. Ащ дэтых Кимэ къыIощтыгъэ орэдыжъ 30-м ехъу. Ызыныкъор джы нэсэ атхыжьыгъэу щытыгъэп.

ЭтнологиемкIэ докторэу Едыдж Батырай илъэс зытIу хъугъэу лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ щэлажьэ. Ар Европэм щэIэфэ Югославием (Косово), Тыркуем (Елэмэ) къащиугъоигъэ адыгэ къэбархэр зытетхэгъэ кассетишъэ архивым къыритыжьыгъ. Ахэмэ ащыщхэу Косово щитхыжьыгъэхэр "Псалъэм" къыхэтыутыгъэх.

ЛъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ иархив хэтлъхьагъэх Унэрэкъо Мири сэри илъэсипшI пчъагъэм адыгэ шъолъырым къыщытыугъоигъэ лъэпкъ къэбархэри.

Джыдэдэм анахь Iофышхоу тиIэр – архивым изэгъэзэфэн, икъэтхыхьан. Каталог зэфэшъхьафхэр дгъэхьазырыгъэх: къэбарIуатэхэм ацIэхэмкIэ, чIыпIэу зыщатхыгъэхэмкIэ, темэу зыфэгъэхьыгъэхэмкIэ архивым хэлъхэр зэтетыутыгъэх. Узлъыхъурэр нахь псынкIэу къэбгъотыным пае компьютерым программэ идгъэуцуагъ. Материал мин зыбгъу-зыпшIэу тиIэхэр дискхэм атеттхэжьыгъэх.

Джы тызфэныкъор шIэныгъэ куу зиIэ ныбжьыкIэхэу, текстологхэу архивым Iоф дэзышIэщтхэр ары. Ахэмэ ягъэхьазырын апэрэ пшъэрылъэу тиIэр.

ЛъэпкъшIэныгъэм, IорыIуатэм непэ пэчыжьэ хъугъэ адыгэ ныбжьыкIэхэр псэкIэ, акъылкIэ ащ пышIэгъэнхэр, лъэпкъ Iофхэм къафэгъэущыгъэныр, тызэрэщыгъуазэу, пстэуми анахь Iоф къинэу щыт. Къэралыгъо планым тетэу университетым щагъотрэ шIэныгъэр икъурэп. Ащ пае лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ иIофшIэн студентхэр хэтэгъэлажьэх. Гъатхэ къэс студентмэ яшIэныгъэ конференцие ахэр къыщэгущыIэх. Зырызхэр ыужкIэ аспирантурэм чIэхьэх. Ащ нэмыкIэу илъэситIу хъугъэу адыгэ факультетым апэрэ курсым щеджэхэрэм апае IорыIуатэм ипрактикум щызэхэтщагъ. Джыдэдэм ахэр "Жъыум" къыIорэ орэдхэм ядэIух, хъохъухэр зэрагъашIэх. А студентхэм къахэкIынэу тащэгугъы непэ тшIэрэ Iофхэр ыужкIэ лъызгъэкIотэщтхэр.

Джыри зы Iофыгъо игугъу къэсшIы сшIоигъу: непэ зэкIэми тегъэгумэкIы къэбэртэе-кIэхэ адыгэ гущыIакIэр нахь зэпэблагъэ зэрэхъущтым. ЛъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ ащ гъогу къыфигъотыгъэу сэлъытэ. "Псалъ" зыцIэ шIэныгъэ журналэу адыгэ литературэбзитIумкIэ (къэбэртэябзэмрэ кIэхэ адыгабзэмрэкIэ) къыдэдгъэкIырэм зы лъэныкъо горэкIэ а пшъэрылъышхор зэшIуихын ылъэкIынэу сеплъы. Журналым иномеритф къыдэкIыгъах. Адыгэм итарихъ, икультурэ исыдрэ лъэныкъокIи адыгабзэкIэ утетхыхьан зэрэплъэкIыщтыр журналым нафэ къышIыгъ. Къыхэзгъэщмэ сшIоигъу, "Псалъ"-м джырэ шIэныгъэлэжьхэм атхыгъэхэр къызэрэхиутыхэрэм имызакъоу я XVIII-ХIХ-рэ лIэшIэгъухэм урысыбзэкIэ, осмэныбзэкIэ, нэмыцыбзэкIэ IэкIыбым къыщыхаутыгъэ тхыгъэхэр адыгабзэкIэ зэдзэкIыгъэу къыдэтэгъахьэх. Ахэмэ ахэтых апэрэу шIэныгъэм къыщынэфэгъэ документ хьалэмэтхэр. ГущыIэм пае, Едыдж Батырай осмэныбзэм къырихи, апэу тыркубзэкIэ, етIанэ адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэу ЛIыIэпIэ Махьирэ Каир я ХIХ-рэ лIэшIэгъум къыщыхиутыгъэгъэ адыгэ къэбархэр. Ащ фэд 1779-рэ илъэсым Осмэн империем илIыкIоу адыгэ хэгъэгум къагъэкIогъагъэу Феррахь Али зыфаIощтыгъэу Анапэ пытапIэм дэсыгъэм итхакIощтыгъэм игукъэкIыжьхэр Енэмыкъо Моулид адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэхэу "Псалъэм" къыхиутыгъэх. Лъэшэу тырэгушхо Енэмыкъо Моулидрэ Едыдж Батырайрэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ зэрэщылажьэхэрэм. Бзэ зэфэшъхьафхэмкIэ адыгэм тыратхыхьэгъэ документыбэ ахэмэ адыгэ шIэныгъэм къыхалъхьажьынэу тащэгугъы.

ЛъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ иIофышIэхэр IэкIыбым, Россием, Кавказым ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм ащызэхащэрэ шIэныгъэ форумхэм, зэIукIэхэм, проектхэм ахэлажьэх, ятхыгъэхэр къащыхаутых, ушэтынэу ашIыхэрэр егъэджэн Iофым хагъахьэх, шIэныгъэм ныбжьыкIэхэр хащэх. ИлъэсипшIым къыкIоцI тарихъшIэныгъэхэмкIэ кандидатыцIэр къыдахыгъ Цэй Заремэрэ Гъубжьэкъо Маратрэ, филологиемкIэ – Хьакъунэ Эльзэ. Доктор хъунхэу монографиехэр агъэхьазырыгъ Унэрэкъо Мирэрэ Пашты Мадинэрэ. Мы мафэхэм Унэрэкъо Мирэ итхылъэу тыжьыным ехьылIагъэр къыдэкIыгъ. ХэзгъэунэфыкIы сшIоигъу, ащ икъыдэгъэкIын пэIухьэгъэ ахъщэр СтIашъу Ихьсан ихьатыркIэ Германием икъалэу Ойтэн щызэхэщэгъэ культурэм и Гупчэ къытитыгъ. Мы Ойтэн хасэ дэдэм имылъкукIэ "Тыркуем ис адыгэхэр. IорыIуатэр" (2004) зыфиIорэ тхылъри, сурэтышIэу Бырсыр Абдулахь "Къоджэ орэдым" ехьылIэгъэ сурэтэу ышIыгъэхэр зыдэт альбомри (2007) къыдэкIыгъэх.

Мыгъэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ иIофышIэу Пашты Мадинэрэ Къэбэртэе-Бэлъкъар ушэтэкIо институтым иIофышIэу Табышъ Муратрэ зэгъусэхэу Тыркуем мазэрэ къыщылажьэхи къэкIожьыгъэх. Лъэпкъ къэбар гъэшIэгъонхэу Мадинэ къыхьыгъэхэр тиархив къыхэхъощтых.

Анахь мэхьанэшхо зиIэу джыдэдэм лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ Iоф зыдишIэрэр Тыркуем къыщытыугъоигъэ материалхэр дэтхэу том пчъагъэ хъурэ тхылъхэм ягъэхьазырын. Апэрэ тхылъыр – "Тыркуем ис адыгэмэ яIорыIуат" зыфиIорэр къыдэкIыгъах. Ащ IорыIотэ зэфэшъхьафхэу шъэ пчъагъэ къыдэхьагъ, зэхэфхэр, гущыIалъэхэр игъусэхэу, сурэтхэмкIэ гъэкIэрэкIагъэу тхылъыр зэгъэзэфагъэу хъугъэ. Тыркуем ис адыгэмэ яIорыIуатэ инэшанэхэр еушэтых ыкIи диссертацие егъэхьазыры аспирантэу Даур Рузанэ.

Тыркуем щыIэгъэ экспедициехэм атехыгъэу къыкIэлъыкIощт тхылъхэр лъэпкъ щыIакIэм илъэныкъо зэфэшъхьафхэм афэгъэхьыгъэщтых: адыгэм имэщшIакIэ, ихъызмэт зехьакIэ, идунэегурыIуакIэ, ихэбзэ зэхэтыкIэ, ищыгъын, игъомлапхъэ, иунэ-щагу зэгъэзэфакIэ, ичъыг гъэтIысыкIэ – зы гущыIэкIэ къэпIон хъумэ, адыгэм икультурэ зэхъокIныгъэу фэхъугъэхэр къэзгъэлъэгъощт тхылъхэр Унэрэкъо Мирэрэ КIубэ Нартрэ агъэхьазырых.

Мы зигугъу къэсшIырэ экспедициехэми, ахэмэ атехыгъэ апэрэ тхылъэу къыдэкIыгъэми анахьэу къаушыхьатыгъэр адыгэ лъэпкъ культурэм изэгъэшIэн IэкIыбым щыIэр хэмыгъэлажьэмэ ныкъо зэрэхъущтыр, зэфэхьысыжьмэ къызэращыкIэщтыр ары.

Конференцием ехъулIэу лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ мы илъэсипшIым ылэжьыгъэхэр зыхэт выставкэ-къэгъэлъэгъон зэхэтщагъ. Ащ хэлъых монографиехэр, егъэджэн IэпыIэгъухэр адыгэм итарихъ, икультурэ щыщ Iэхьэ хэхыгъэхэм, IорыIуатэм яхьылIагъэхэу, шIэныгъэ статьяхэу Берлин, Мюнхен, Москва, Санкт-Петербург, Омскэ, Саранскэ, Пятигорскэ, Нальчик, Мыекъуапэ къащыдэкIыгъэхэр.

ЛъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ зэшIуихрэ Iофмэ ащыщ Россием, гъэсэныгъэм и Министерствэ зэхищэрэ шIэныгъэ проектхэм зэрахэлажьэрэр. Ащ фэдэу проект заулэхэмкIэ Грантхэр сомэ мин пчъагъэхэр арылъэу къэдлэжьыгъэх.

Мы аужрэ илъэсхэм анахь лэжьыгъэшхоу лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ зэшIуихыгъэр непэрэ зэIукIэм лъэтегъэуцо зыфишIырэ учебникхэу "Адыгэ Хабзэ" зыфиIохэрэр къызэрэдэкIыгъэхэр ары.

Мы учебникхэм видео, аудио хрестоматиехэр акIыгъух. Ахэр шъэ пчъагъэу дгъэбэгъощтых. Мы тхылъхэмкIэ Iоф зышIэрэ кIэлэегъаджэхэм апае методическэ IэпыIэгъу Унэрэкъо Мирэ егъэхьазыры. Илъэсым зэ кIэлэегъаджэхэр зэIудгъэкIэнхэу, хабзэм иучебникхэмкIэ гущыIэгъу тшIынхэу тыхьазыр.

ЛъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ анахь пшъэрылъышхоу зыфилъэгъужьырэмэ ащыщ адыгэм ехьылIэгъэ информациеу дунаим щашIэрэм инахьыбэр угъоижьыгъэу зы чIыпIэ щызэхьылIэжьыгъэныр. Ар зэрэзэшIопхыщтым шIыкIэ заулэ иI. Ахэмэ ащыщхэр Адыгэ къэралыгъо университетым зэшIуихынхэ зэрилъэкIыщтым ректорэу, профессорэу Хъунэго Рэщыдэ мызэу-мытIоу журналэу "Псалъэми", гъэзетэу "Адыгэ макъэми" къащытегущыIагъ. Джыри зэ а упчIэмэ къафэдгъэзэжьын, сыда пIомэ ащыщхэр лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ ыпшъэ рилъхьанхэм фэхьазыр.

АпэрэмкIэ, библиографическэ зэфэхьысыжьыгъэ банк зэIугъэкIэгъэн фае. Европэм, Къыблэ Тыгъэ КъокIыпIэм, Россием, нэмыкI чIыпIэхэм библиографие угъоигъэу щыIэхэр къарыхыжьыгъэу зэхэлъхьажьыгъэнхэ фае. АщкIэ гъуазэ хъун ылъэкIыщт "Черкес библиографие" зыфиIорэ тхылъэу зэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьэу Едыдж Батырай Европэм къыщиугъоигъэ библиографие информациер зэрытыр.

ЯтIонэрэмкIэ, адыгэмэ яхьылIэгъэ тхылъэу, литературэу тэкIэ щыIэри зы чIыпIэ шIыжьыгъэн фае. Адыгэр дунэе гупшысэм, дунэе акъылым къызэрэщытхыхьэгъэ шIыкIэр ащ къыгъэлъэгъощт. Бзэ зэфэшъхьафкIэ тхыгъэхэр адыгабзэкIэ зэдзэкIыжьыгъэныр апэрэ пшъэрылъмэ ащыщ. ЗэкIэ шIэныгъэу адыгэ лъэпкъым ехьылIагъэу дунаим щызекIорэр адыгабзэм илъмэ, лъэпкъым иакъыли ыбзи хигъэхъощт, лъэпкъыбзэр зышIэрэм зэкIэ лъэпкъым ехьылIэгъэ информациеу щыIэр IэкIэхьащт. Ар кIэух хъопсапIэу адыгэм иIэмэ ащыщ. А Iофри егъэжьэгъахэу плъытэ хъущт. "Псалъэм" къыхиутрэ материалхэр ащкIэ шыхьатых.

Шъыпкъэ, зэдзэкIын Iофым зы къыдэлъытэгъэн фае: адыгэу дунаим тетыр млн. 5-6 мэхъумэ, ащ щыщэу нэбгырэ шъэ заул ныIэп ышъхьэ ыIыгъыжьыным пае, къэралыгъо Iоф зэрихьанымкIэ е шIэныгъэм телэжьыхьанымкIэ адыгабзэр зыгъэфедэу щыIэр. Ахэр Кавказым ит адыгэ республикищмэ ягъэзет-радио-телевидение-театрэхэм, тхылъ тедзапIэмэ яIофышIэхэр, тхакIохэр, адыгэбзэ егъэджакIохэр арых. Адрэ мин пчъагъэу къэралыгъо 40-мэ арысхэр нэмыкI лъэпкъмэ абзэ рэлажьэх. Арышъ, тыфай тыфэмыеми, адыгэм ехьылIэгъэ информациеу тыугъоищтыр урысыбзэм, тыркубзэм, арапыбзэм, инджылызыбзэм, французыбзэм, нэмыцыбзэм арылъхьажьыгъэн фае. Ар зэшIозыхыщт специалистхэм ягъэхьазырын пшъэрылъышхоу тапэ илъ.

Тхыгъахэхэр, хэутыгъахэхэр угъоижьыгъошIу хъущт. Ау зэкIэми анахь Iофыр нэбгырэ пэпчъ акъылкIэ псэкIэ зэхишIагъэу лъэпкъ культурэм иIахьэу, ежь къыздырихьакIэу, дунаим ехыжьмэ зыдихьыжьыщтыр зэбгъэуIужьыныр ары.

ЗэкIэми тэшIэ адыгэ лъэпкъым игубзыгъагъэ, ихабзэ, икультурэ зезыхьэрэ цIыфхэр псынкIэу дунаим ехыжьых. Информацие гъэшIэгъонэу аIэкIэлъыр угъоижьыгъо тимыфэзэ зыдахьыжьы. Илъэси 5-I0 горэкIэ къэтыугъоижьышъущтыр ары нахь, ащ ыужкIэ узщыгугъыжьын щыIэп. Ащ пае чэщи мафи тимыIэу тыугъоеныр типшъэрылъ. Лъэпкъ къэбарэу зэфэтхьысыжьын фаем мэхьанэу иIэр зы гущыIэкIэ къэпIон хъумэ: адыгэр дунаим текIодыкIыжьыгъэми, шумерхэм е убыххэм афэдэу тигугъу зэрашIыжьын информацие зэгъэзэфагъэ, шIэныгъэ зэгъэуIугъэ адыгэ лъэпкъым къыгъэнэн фае.

АщкIэ фызэшIокIыщтыр адыгэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ ешIэ: информациер къеугъои, зэрегъэзафэ, архивым егъэтIылъы, ушэтынхэр ешIых, тхылъхэр, журналэу "Псалъэр" къыдегъэкIых.

Джыри зы Iоф тыхэлэжьэн тлъэкIыщт: тызэрэщыгъуазэмкIэ, Тыркуем икъэралыгъо архивхэм документ бэдэдэ ачIэлъ осмэныбзэкIэ, тыркубзэкIэ, урысыбзэкIэ тхыгъэхэу Россиемрэ Тыркуемрэ язэфыщытыкIэхэм яхьылIагъэу. Ахэмэ адыгэм икIыжьыкIэу фэхъугъэр къэзгъэлъагъоу къахэбгъэщын плъэкIыщтым гъунэ иIэп. А документхэм Iоф адэзышIэщт специалистхэр дгъэхьазырынхэ фае. ЕгъэжьапIэу плъытэн плъэкIыщт адыгэ факультетым литературное творчество зыфиIорэ отделением Тыркуем къикIыжьыгъэ ткъошхэу мыгъэ къычIэхьэгъэ студентхэр. Тыркубзэр дэгъоу зышIэхэрэм урысыбзэрэ адыгабзэрэ зэрагъэшIэщт, ащ игъусэу илъэситфым къыкIоцI а ныбжьыкIэ купым Енэмыкъо Моулид осмэныбзэм изэгъэшIэнкIэ ыкIи архивмэ ахэлъ документхэм язэдзэкIынкIэ адэлэжьэщт.

IэкIыбым щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адытиIэ зэпышIэныгъэхэм япхыгъэ гупшысэр лъыдгъэкIуатэмэ, адыгэхэу адыгабзэ зымышIэхэрэм зэрагъэшIэным пае кIэлэегъаджэхэр гъэхьазырыгъэнхэ фае. АщкIэ адыгэ лъэпкъ факультетым фызэшIокIыщтыр бэ. IэкIыбым щыIэ адыгэ ныбжьыкIэхэр къатщэхэу адыгабзэкIэ рагъэджэнхэу дгъэхьазырыщтхэми, тэ тифакультет къэзыухыгъэхэр IэкIыбым дгъэкIощтхэми, амалхэр тиIэх. БлэкIыгъэ илъэсхэм, гущыIэм пае, Тыркуем (Дюзджэ) егъэджакIоу щыIагъэх Къэбэртае щыщэу Табышъ Муратрэ адыгэ факультетыр къэзыухыгъэу Аулъэ Руслъанрэ.

СигущыIэ къызщысыухыщтым шъунаIэ тешъозгъадзэ сшIоигъу: дунаим тет адыгэмэ азыпшIан ныIэп Россием, Кавказым къинэжьыгъэр. Ау дунаим щагъэшIэгъорэ культурэу адыгэмэ алэжьыгъэр, Адыгэ Хабзэу непэ тызтегущыIэрэри зэрахэтэу, джы итэкъухьагъэ хъугъэр, акъылкIэ, шIэныгъэкIэ зэкIэзыугъоежьын, къэзытхыхьажьын зылъэкIыщт закъоу джыдэдэм щыIэр адыгабзэ зыIулъэу, адыгэ шIэныгъэлэжь тIэкIоу Россием, Адыгэ Республикэм, Къэбэртаем, Щэрджэсым ащыпсэухэрэр ары. Ар зыщытымгъэгъупшэу, шъхьадж фызэшIокIрэм фэдизэу Iоф хэхыгъэхэр зэшIотхыхэу, мылъкукIэ, акъылкIэ, кIуачIэкIэ, цIыфышъхьэкIэ тызэдэIэпыIэжьмэ, бэкIэ ыпэ тылъыкIотэн тлъэкIыщт. Амал зэриIэу а Iофым адыгэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ дэлэжьэнэу хьазыр.


Унэрэкъо Рай.
Ctrl
Enter
Заметили ошЫбку
Выделите текст и нажмите Ctrl+Enter
Обсудить (0)