Адыгэр щызгъаIэрэр и Хабзэ

Адыгэр щызгъаIэрэр и Хабзэ
Культура
admin
Фото: Адыги.RU
15:46, 20 февраль 2019
1 125
0
Адыгэр щызгъаIэрэр и Хабзэ. Гъунцокъо Джэмаллетин Тыркуем щэпсэу. Америкэм илъэс тIокIырэ тфырэ исыгъ. КъулыкъушIагъ. "Уихабзи уибзыпхъи анахь щызехьэгъуаеу щыт къэралмэ ащыщ Америкэр. Ау щытыми, зэ нэмыIэми сызэрэадыгэр сщыгъупшагъэп, сшIапхъэри сшIагъэ, сIуапхъэри сIуагъэ", - еIо Джэмаллетин. Тыркуем зесыми, ыкIи къызегъэзэжьыми, ихабзэ-бзыпхъэ зыкIи дэхыгъэп. - Адыгэр щызгъаIэрэр и Хабзэ, - еIо лIым, - тинасып адыгэмэ ар зэряIэр, нэмыкIмэ тахэзымыгъэкIодэжьырэмэ ар анахь шъхьаI. Зэ сызэрихьылIэгъагъэр къыосIон. Къалэ горэм сыщыIэу автобусым ситIысхьанэу хъугъэ. ЦIыф бэкIае исыгъ, нахь хэкIотэгъэ заули автобусым ихьагъ, джаущтэу, щысыр щысэу, щытыр щытэу тежьагъ. КIэлэкIэ купи ис, ау зы нэбгырэ зыкъигъэсысыгъэп, нахьыжъ гъэтIысыныр ахэлъэп. ЕтIанэ зы лIы горэ къэтэджыгъ, ежьми ныбжь шIукIае иIагъ, ау бзылъфыгъэ тIурысэм
Адыгэр щызгъаIэрэр и Хабзэ
Адыгэр щызгъаIэрэр и Хабзэ. Гъунцокъо Джэмаллетин Тыркуем щэпсэу. Америкэм илъэс тIокIырэ тфырэ исыгъ. КъулыкъушIагъ. "Уихабзи уибзыпхъи анахь щызехьэгъуаеу щыт къэралмэ ащыщ Америкэр. Ау щытыми, зэ нэмыIэми сызэрэадыгэр сщыгъупшагъэп, сшIапхъэри сшIагъэ, сIуапхъэри сIуагъэ", - еIо Джэмаллетин. Тыркуем зесыми, ыкIи къызегъэзэжьыми, ихабзэ-бзыпхъэ зыкIи дэхыгъэп.

- Адыгэр щызгъаIэрэр и Хабзэ, - еIо лIым, - тинасып адыгэмэ ар зэряIэр, нэмыкIмэ тахэзымыгъэкIодэжьырэмэ ар анахь шъхьаI. Зэ сызэрихьылIэгъагъэр къыосIон. Къалэ горэм сыщыIэу автобусым ситIысхьанэу хъугъэ. ЦIыф бэкIае исыгъ, нахь хэкIотэгъэ заули автобусым ихьагъ, джаущтэу, щысыр щысэу, щытыр щытэу тежьагъ. КIэлэкIэ купи ис, ау зы нэбгырэ зыкъигъэсысыгъэп, нахьыжъ гъэтIысыныр ахэлъэп. ЕтIанэ зы лIы горэ къэтэджыгъ, ежьми ныбжь шIукIае иIагъ, ау бзылъфыгъэ тIурысэм ичIыпIэ ритыгъ. ЕтIанэ а кIалэмэ адиублагъ. "ЦIыфыгъэ шъухэлъэп, шъугъэсагъэп, илъэсишъэрэ шъэныкъорэм ехъугъэшъ цIыфы шъутфэшIырэп, хабзэ къышъухэтлъхьан тлъэкIырэп, шъупкъырыхьэрэп" - джащ фэдэу бэ ахигъэжъагъэр.

Тыркуем автобусыр гъэнэфэгъэ чIыпIэмэ къазыщыуцукIэ тIэкIурэ щэты, щай горэм уешъон, сытезэкIухьан пIомэ уахътэ огъоты. Ащ фэдэ горэм лIым сыкIэлъырыхьагъ, ыIуагъэхэр ыгу къэзгъэкIыжьыгъэх, къызыхихыгъэмкIэ сеупчIыгъ.

- Нахьыжъым, е бзылъфыгъэм укъыфэтэджыныр, уасэ фэпшIыныр, плъытэныр цIыфыгъэм анахь лъапIэу хэлъымэ ащыщ, ар умышIэмэ сыдым ущыщ? Ори бгъашIэмэ зэгорэм жъы узэрэхъущтыр пшIэн фае...

- Уадыга?

ЛIыр гуфаплъэу къысэплъыгъ, етIанэ мытхъытхъэу тыркубзэкIэ джэуап къыситыжьыгъ:

Сыадыг, сыадыгэшъ арыба сызыкIэгубжырэр. Тыркухэр цIыфы тшIынэу тежьагъэшъ зытэгъэлIэжьы. СэрыкIэ е орыкIэ къежьагъэп ар, мы хэгъэгум тятэ пIашъэхэр къызихьажьыгъэхэм щегъэжьагъэу а Iофым тыпэт, ау, плъэгъурэба, къыддэхъурэр макIэ.
Адыгагъэ, шъыпкъэмкIэ, зепхьагъэ, пшIагъэри пIуагъэри тэрэз. Хэтымэ уащыщ?
КъысиIуагъ.

- Адэ адыгабзэмкIэ сыд уикъэбар?

- Зэхэохыба, сIулъэп. СагъэшIагъэп, сэри зэзгъэшIэжьынэу хъугъэп.

Сызгъэадыгэрэр адыгэ хабзэу тинахьыжъымэ яслъэгъулIагъэр, апысхыгъэр ары. Сызэрэадыгэм боу сырэкъэи сэ.

АдыгэлIэу Джэмаллетин зэрихьылIэгъагъэм фэдэу Тыркуем непэ исыр макIэп. ТыкIо къэс иныдэлъфыбзэ ымышIэми, хабзэр зезыхьэу, зэрэадыгэм рыпагэу, зэрэадыгэм рыгушхоу тызIукIэрэр бэ. Мыр феномен гъэшIэгъон: абзэ аIумылъыжьми, адыгэнхэ алъэкIы. Тэ, адыгэ ябынкIэ, лъэпкъэу тыкъэнэжьынэу тыфаемэ Iофыгъуищ ттIупщы хъущтэп: бзэр, хабзэр, лъэпкъ зэхашIэр. Адыгэ Iанэр пытэу щыт – Iанэр лъэкъуищышъ. Зы лъакъор кIэпхымэ ушъорэкIын фае. Ау хэхэс адыгэмэ непэкIэ а адыгэ Iанэр лъэкъуитIукIэ щагъэтын алъэкIэу зэрагъэшIагъэу къыпщэхъу. Ау аущтэу бэрэ щытын ылъэкIыщтэп, уахътэм ижьызэпеомэ аутIэрэбгъущт.

Тэщ нахь лIы цэкуагъэхэп Мысыр илъэсишъэм ехъурэ тетыгъо щызыIыгъыгъэ мамлюкхэр, бзи аIулъыгъ, ялъэпкъи ащыгъупшэгъагъэп, хэкужъыми янэплъэгъухэр къынэсыщтыгъэх, япачъыхьэгъуи бэлэхьагъэ. Ау кIосэжьыгъэх, ячъыг псы ымыгъотызэ гъугъэ, лъапсэр зэкIодым шъхьапэри зэхэожьыгъ. ИзраилькIэ Абугъош къуаджэр зыгъэуцугъагъэ адыгэмэ, Ливием МысратIэ къалэм унэгъо мин щэкI фэдизэу тилъэпкъэгъухэу джыри къыдэнэжьыгъэмэ, Африкэм ихэгъэгу пчъагъэмэ арысымэ апэ бзэр аIузыжьыгъ, етIанэ адыгэ хабзэр, ауж къинагъэр ялъэпкъ зэхашI, ар джыри тIэкIу яIэжь. Мыхэмэ яIанэ зы лъакъокIэ щытыжь, ау хэты ышIэра аущтэу къызэрихьыжьыщтыр – лъэкъо закъокIэ, лъапэм утетэу, укъешIэн плъэкIыщт – охътэ гъэнэфагъэкIэ.

Адыгэр егъашIэм ихабзэрэ ибзыпхъэрэ ащыгушIукIызэ къехьы. "Я, Аллахь, шыкур, адыгэу тыкъызэрэбгъэхъугъэмкIэ, - Тхьэм елъэIущтыгъэх Тыркуем ис адыгэ бзылъфыгъэхэр. - Я, Аллахь, сыд мы тятэмэ О шIоу къыпфашIагъэр тыадыгэныр къытэупэсынэу?! Я, Аллахь, тиадыгагъэ чIэтэмыгъан!" Адыгэ бзылъфыгъэмэ ялъэIу Тхьэр бэрэ шIолIыкIыгъ, ау ащи гъунэ иIэн фаети, а адыгэ Iанэу тызыгъашхи, тыщызгъаIи, адыгэу тыкъэзгъэнэжьырэр еукIорэикIырабгъо хъугъэ. Тхьэм ори зыфэсакъыжьи сэри сыкъыпфэсакъыжьыщт еIоба.

Сэ бэрэ адыгэхэр зыщыпсэурэ хэгъэгу зэфэшъхьафмэ сащыIагъ, сэкIо джыри, адыгэ чылэгъуабэмэ садэхьагъ, цIыф зэфэшъхьафыбэмэ саIукIагъ. Адыгэмэ язакъоп, нэмыкI лъэпкъымэ ящыIакIи зыщызгъэгъозагъ. Сыда адырэ кавказ лъэпкъмэ тэщ нахьи нахь зыкъаухъумэжьын алъэкIырэ? Чэчэнхэу, гущыIэм пае, Иордаными, Тыркуми, Шами арысхэмэ яцIыкIуи яини бзэр аIулъ, яхабзи зэрахьэ, зэрэчэчэнхэми рэгушхох. Таущтэу мы чIыпIэм угу къэмыкIыжьыщт шIэныгъэлэжь цIэрыIоу Лев Гумилевым кавказ лъэпкъмэ ариIолIагъэр. Лъэпкъ пэпчъ цIыфхэр къыхэкIых ялъэпкъ Iоф, е зы идее горэм пае агукIи апсэкIи зышъхьамысыжьыхэу. Ахэр пассионариехэр арых. Гумилевым зэрилъытэрэмкIэ анахь пассионарие бэу къызыхэкIын ылъэкIынэу непэ Кавказ исыр лъэпкъитIу – чэчэнхэмрэ къэрэщаехэмрэ. КъакIахъорэр зэрэбэм изакъоп ар къызыхэкIырэр, ащи мэхьанэшхо иIэми.

Зэгорэм Кавказ заIокIэ апэ итыгъэр адыгэр ары. Джы тэ тыхэт, сыда ауж тыкъинэрэ? Къуекъо Налбый адыгэм тегущыIэ зыхъукIэ ыIоу къыхэкIыгъ: "Тхьэм анахь Iофэу тIу къытиусэигъагъэр: нарт эпосымрэ адыгэ хабзэмрэ зэхилъхьанхэу. Ахэр дэгъоу ыгъэцэкIагъэхэти, джы мы дунэешхом укъызфытезгъэхъуагъэр, о ппшъэ къислъхьагъэр зэшIопхыгъэшъ, джы ушъхьафит, узэрэфаеу щыI къыриIуагъ. Илъэс мин фэдиз хъугъэшъ, адыгэр ехыжьэу ригъэжьагъ...". Тиунэкъощ ыIуагъэм узэгупшысэн хэлъыба, хэлъ.

Ау сэ сызэрэгугъэрэмкIэ, адыгэм ау къодыеу иуахътэ ыухын ылъэкIыщтэп, апэ гъогу къыддытехьэгъагъэ лъэпкъыбэ, япчъагъэкIи яамалхэмкIи тэщ нахь лъэшыхэу, дунаем ехыжьыгъэх, ау тэ джыри тыщыI, тыщыIэщт ыкIи. Ау хэтэу тыщыIэщт, тилъэпкъыкIэ тыадыгэу, ау адыгагъи хабзи тимыIэжьэу, Иорданием щыпсэущтыгъэ лIы губзыгъэу МыгъолI Садыкъ зэриIуагъэу, хьалыгъум нэмыкIыбзэкIэ теджэу тыкъэнэщта? НэмыкI лъэпкъмэ непэ тазэрэхэткIухьэрэм фэдэу кIэтщыщтымэ, тапэкIэ шIу зэрэщымыIэр нафэ – бэ шIэн макIэ шIэн, уахътэм ихыор тыздихьыжьыщт. Ар къытэмыхъулIэным пае хэкурыс адыгэхэри хэхэсхэри зы лъагъо тытетын фае – тилъэпкъ зэтезгъэтыщт гъогур ары. А гупшысэм мызэу-мытIоу тытегущыIэу хъугъэ IэкIыб щыIэ тинахьыжъ лIапIэмэ тазыIукIэкIэ.

Хэхэс адыгэхэу тызэрихьылIагъэмэ е зигугъу дахэкIэ зэхэтхыгъэмэ ащыщэу непэкIэ анахьэу ыцIэ къыхэгъэщыгъэу къепIо хъущт ТыркуемкIэ Баджэ Наузэт, ИорданымкIэ Шапсыгъэ Индрыс, МыгъолI Садыкъ, ШамкIэ ЛIыхъукIэ Рэджэб. МыхэмкIэ укъэуцунэу щытэп, Тхьэм ишыкур адыгэ губзыгъэу тиIэр мэкIэна, ау мыхэмэ ягупшысэ-гурышэмэ нахь тащыгъуазэшъ, ахэмэ ягугъу къэтшIын.

Баджэ Наузэт Бурсэ къалэ иIэгъо-благъо ит адыгэ къуаджэу Шъынэхъохьаблэ къыщыхъугъ, егъашIэм лъэпкъ гупшысэр ыпэ ригъэшъызэ къыхьыгъ. Адыгэхэр яхэку зэрэрафыгъэм фэгъэхьыгъэ ШIэжь мафэхэр Тыркуем щыхагъэунэфыкIыхэ зыхъукIэ бэрэ тызэрихьылIэу хъугъэ. Иадыгабзэ бзэрабзэу, IупкIэу, гупшысэ куу хэлъэу игущыIэ, ыIу уригъэтIысхьащтым фэдэу цIыфышIугъ. Кадирчешмэ зыфиIорэ ягъунэгъу къуаджэм лъэпкъ хэгъашъоу щыIагъэм тырищи, ядэжь тищэгъагъ. Нэфшъагъом енэцIыфэ тэзэрэмыгъэгущыIыкIызэ къэтхьыгъ, акъыл зыхэпхынэу бэ къыIуагъэр. Ащ ыужи заулэрэ тызэрихьылIагъ. Аущтэу Балыкесир дэжь ГъучIыпчъэ зыфиIорэ адыгэ къуаджэм фестиваль джэгушхом тыщызэгофагъ. Адыгэмэ яхэбзэ-унашъо гущыIэкIэ тынэсыгъ. ЗэIукIэр зезыщэрэмэ, пчэгум итымэ ахаплъи, Наузэт ышъхьэ ыгъэсысыгъ.

- Ащэгъупшэжьых пкъыгъуи гущыIи. Боу бзылъфыгъэ IэшIэгъэ гъэшIэгъонхэр тиунэмэ арылъыгъэх, кIодыжьыгъэх нахь. Дышъэ къамыщхэр, тыжьын къамыщхэр щыIэжьхэп!.. Мары мыри джэгукIэ макIо. Джэгурэ заорэ зыкIаIуагъэр ошIа, тIури ямэхьанэкIэ зэфэдэшъ ары. ЦIыф гъэсапIэщтыгъэ джэгур, ныбжьыкIэ псыхьапI. ХьэкIэ ныщыр къышъухадзэу хъугъа, боу бэрэ ар зэтетхыгъ. ХьатыекIо бэщыр олъэгъуа, адыгэ паIор щыгъэу? А бэщыми, зыIыгъыми бэ ялъытыгъэр. Е-ей, тиджэгухэр гъэшIэгъоныгъэх, шъхьарыхъон идагъэхэм гур ащэфэу, ацыпэхэр быбатэхэу. Нысащэ хъумэ а шъхьарыхъон идэгъэ дахэхэр, цыпэхэр къедзыхыгъэхэу ащыгъыщтыгъэх. Тэ ахэр джы къиохыжь. Нысэр адыгэмэ лъэшэу агъэлъапIэщтыгъэ, дахэ раIощтыгъэ, агъашIощтыгъэ. "Нысэм уемыубзэу дэнэ Iубзэ къыуитыщтэп" аIоба...

- Ащ фэдизэу зыкIытегуIыхьэхэрэр дэгъу къыуихьылIагъэмэ уегъэунэшъ, дэй къыуихьылIагъэмэ уегъэунэхъушъ арыба?

- Ары. Нысэм фаIощтыгъэр ошIа?

"Узинысэм ыпсэм фэдэу уилъэгъоу,
Уилэгъунэ ныбджэгъубэ кIэхъопсэу,
Узинысэм хъопсэгъабэр фагъахъэу,
Ай икъугъэ закIэхэр щафахьэу,
О сэ къысфэпхьыщтыхэр алтэсэу,
Алтэсы къэптаныхэр жъгъырыоу,
Ох-ори-дэ-дэ, оридэу.
Оридэдэ мафэу тинысэу
Узинысэм ыпсэм фэдэу уилъэгъоу,
Пчэдыжьыпэ тыгъэр осэпсэу,
Ра дышъэ осэпсэу укъехэу,
ПщыпIэм къыращыгъэми нахь лъапIэу..."

Мыр нысэм инысащэ зыщиухырэ мафэм къыкIэлъыкIорэм фаIощтыгъэ. Ипшъэшъэгъоу фыщытхэр, ныохэр, шъуз тIурысэхэр зэгъусэхэу, пщынаори ахэтэу нысэр агъэгъуазэщтыгъэ. Щыпсырэ пIастэрэ рагъэшIыщтыгъэ, къыращэкIызэ гъунэгъухэм ахащэщтыгъэ, ныохэмэ, шъузхэмэ ышъхьашъо Iэ къыщафэу".

Джащ фэдэу хабзэмрэ бзыпхъэмрэ хэшIыкIышхо афызиIэ цIыфыгъ Баджэ Наузэт. "Дунаем тет цIыфым итэджэпсыр адыгэм ихабз!" - ыIощтыгъэ. Хабзэм икъэухъумэнкIэ бзэм имэхьанэ рыгущыIэ зыхъукIэ, кIалэмэ яупчIыщтыгъэ: "Тыркури мэгущыIэ адыгабзэкIэ, адыгэри. ТIуми тыадыг аIо, сыдэущтэу зэтепфыщтых? Ахэр зэрэзэхэудзыщтхэр адыгэ хабзэр ары. Мы адыгэм ихабзэ джы къытехьэгъэ ныбжьыкIэхэмкIэ шъущыгъупшагъ. Адыгэм ыцIэ шъхьафыгъэба, шъхьафыгъэба ишхыни, ищыгъыни, ихабзи? Шъхьафыгъэх, ахэмэ нэмыкIымэ тахагъэкIуакIэщтыгъэп, ахэмэ ащыщэу зы цыпэ тхэмылъыжьы зыхъурэм сыдым тигъэадыгэжьыщт?"

Адыгэм ихэбзэ дах дунаем адыгэр адыгэ щязыгъэIуагъэр. Джы загъорэ джэнчэу (кIалэхэу - А. Къу.) тиIэхэмэ щысхэу уазыхахьэкIэ, зыдэщысым щысэу зы бэщ горэкIэ къэмыIэтыщтмэ, къэмытэджынхэр ахэт. Ар сыдэущтэу адыгэу къэнэщт? Тэ тизэманым, тыныбжьыкIэ зэхъум, тхьэматэр (нахьыжъыр - А. Къу.) тыдэ щытлъэгъугъэми, лъэубэкъу тIокI, шъэныкъо, шъэ щытлъэгъугъэми, тыкъэтэджыти, дахэу тызэтеуцощтыгъэ. "Сыд шъушIэхэрэр, сикIэлэ дахэх, унагъохэмкIэ сыдэу шъущыт, шъупсауба, шъотхъэба?" - дахэу къыддэгущыIэщтыгъэх тхьэматэхэр, дахэу такъызэрэфэтэджыгъэм тыщагъэгушIукIыжьыщтыгъэ. Зы чIыпIэ горэм тызихьэкIэ, тэщ нахьыжъ исы хъумэ, зытыушъэфыти, тыкъыIукIотыщтыгъэ, "шъукъэтIыс" амыIоу тытIысыщтыгъэп. Мы хабзэхэр ары тызыгъэдахэрэр...

Шапсыгъэ Индрысырэ МыгъолI Садыкъырэ зэпкъэгъулэгъугъэх, тIури Иорданием щыпсэущтыгъэх, зэрэгъэгъуащэщтыгъэхэп. Садыкъ Джолан къыщыхъугъагъ. Шапсыгъэм кIыщ иIагъ, адыгэ хабзэм елъытыгъэу кIыщыр цIыф кIуапIэу щытыгъ, лIы губзыгъабэ щызэрихьылIэщтыгъэ. Апэ Шапсыгъэр тшIагъэ, хэкужъым къакIоу къыхэкIыгъ. Джыри тыкIэлагъ Иорданым къикIыгъэ купышхом ыцIэкIэ Индрыс кIэлэегъэджэ институтым къыщыгущыIэу зызэхэтэхым. Ыбзэ зэрэбаим, зэрэгубзыгъэм ащыгъум гу лъыттэгъагъ. Нэужым зы видеокассетэ Иорданым къырахыгъэу къытIукIагъ, хэгъэгум адыгэу исмэ яIэ адыгэ хьапщыпхэр, шъуашэхэр, Iашэхэр – мэкIэна ятэ пIашъэмэ зыдыращыжьыгъагъэр, зэкIэ музей фэдэу зэхаугъуаехи, тырахыгъ. Шапсыгъэмрэ МыгъолIымрэ а адыгэ Iэпэщысэмэ къараIолIагъэр шIэныгъэлэжь куп зэрэфызэгъэфэжь.

Нэужым Иорданым сызэкIом а лIитIур Шапсыгъэм икIыщ щызэсщэлIагъэх, адыгэ ябыныкIэ тихэбзэ-бзыпхъи, тидунэе тетыкIи, тигупшысакIи бэ къызытегущыIагъэхэр. Зырызэуи гущыIэгъу сфэхъугъэх, ахэмэ яакъыл, ягулъытэ бэмэ анэсыщтыгъэ, гъозэнэфыхэу тиIагъэх. Сыд къытегущыIэхэми, адыгэ хабзэм зэкIэ раушэтыщтыгъэ, бзыпхъэм рыгъуазэщтыгъэх.

Индрыс икIыщ учIэсымэ, адыгэ кIыщым ихабзэхэр къыуимыIо хъуна, гъэшIэгъонымэ тащигъэгъуазэщтыгъэ. Апэрэу ары къытэзыIуагъэр сыджымкIэ тхьэ зэраIощтыгъэр. СыджымкIэ тхьэ зыIорэм игущыIэ уасэ фашIыщтыгъэ, цыхьэшIэгъоу алъытэщтыгъэ. "Сыджым IэгушъокIэ утеIэбагъэу гъукIэпщым зилъэгъукIэ сыд ыIыгъми къыоон фитыгъ, - ыIощтыгъэ Индрыс, - Iэ дагъэр, пкIантIэр сыджым егуао, егъэмахэ. СыджымкIэ тхьэ зыкIаIощтыгъэр сыджым къытемыкIыгъэу сыд щыI, джарышъ ары. КIыщыми хабзэ чIэлъыгъ, гъукIэми осэ шъхьаф иIагъ...".

КIыщым къэбарыбэ щаIуатэба, Шапсыгъэм Iаджыми тахигъэдэIуагъ. ИкIасэщтыгъэ Хьатх я КъокIасэ, Хъырцыжъ Алэм, Мыхьамэт, нэмыкI лIы цIэрыIохэмэ къатегущыIэныр. Къазый я Хьанифэ дахэ ятэ заом Къоджэбэрдыкъом зэрэдэкIогъэ шIыкIэр, лIыжъыр уIагъэу Мыхьамэт къызэрищэжьыгъэр, хьакIэщым зэрэщигъэгупсэфыгъэр, етIанэ ядэжь зэрэкIожьыгъэр къыIуатэ зыхъукIэ, моу уахэтым фэдэу уигъэлъэгъущтыгъэх. Къазый я Хьанифэрэ ятэрэ Къоджэбэрдыкъом тегущыIэхэ зыхъукIэ адыгэ хабзэм елъытыгъэу тIури зышIокIын амылъэкIырэ гъунапкъэхэм зэранэсхэрэр, Мыхьамэт пшъашъэр дэшхэгъу зыкIимышIырэр, ежь уIэгъэшхоу щытыми зэраримыгъашIэрэр, "сищэтефапIэхэр мыучъыIужьыхэзэ зынэзгъэсыжьын фае" зыкIиIуагъэр – бэ хабзэ-бзыпхъэм фэгъэхьыгъэу Индрыс икъэбархэмэ уагъашIэщтыгъэр.

МыгъолI Садыкъи зыгорэ къыпфиIуатэ зыхъукIэ, къэбарым комментарие къыфимышIэу хъущтыгъэп, "мыр адыгэмэ яхабз, мыр ябзыпхъ" ыIощтыгъэ. ПкIыхьалIыкъохэр къызыхэкIыгъэ къэбарэу илъэс тIокIищ фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ янэжъ къыфиIотэгъагъэу тигъэтхыжьыгъэм адыгэ хабзэм ишIыкIэ-гъэпсыкIэ зышIогъэшIэгъонхэмкIэ бэ хэплъагъорэр. Ижъырэ адыгэм зэ ыгъэтIылIыгъэ хабзэм анахь шъхьаIэу хэтыгъэмэ ащыщых лIыгъэр, шъхьэкIафэр, бзылъфыгъэм ушIолIыкIыныр. КIахэм икIыгъэ адыгэ кIалэр къэбэртэе къуаджэм хьакIэшIы кIуагъэу къоджэпщэу фэхыгъэм исэшхо ятэ ылъ ышIэжьыным щыгугъэу гуащэм къызэрэфигъэшъошагъэр, ар къоджэ сэнэшъуафэм хабзэм елъытыгъэу къызэрэщыратыгъэр, Iэнэ гъэнэфагъэм изещэн – бэ гъэшIэгъонэу тызыщигъэгъозагъэр.

Ащ фэд Джолан тесыгъэ адыгэмэ язэхэтыкIагъэр, хэбзэ дахэ зэрэзэрахыщтыгъэр, якъиныгъохэр, яхъярхэр зэрэзэпачыщтыгъэхэр, анахьэу яшIыхьаф гъэшIэгъонхэр Садыкъ къытфиIуатэщтыгъэх. УнэшI шIыхьафым екIугъэ къоджэ хъулъфыгъэхэр зэкIэ пшъэшъэ зидэмыкIом иIанэ къызэрэригъэблагъэщтыгъэхэм, шIыхьаф зиIэри, шIыхьафыр зыгъэзекIори пшъашъэм игущыIэ зэрэшIолIыкIыщтыгъэхэм, нэмыкIыбэхэми афэгъэхьыгъэу лIыжъ губзыгъэм бэ тигъэтхыжьыгъэр. Ары къэс дэхагъэр, шIур, Iэдэбыр, нэхъоир адыгэм апэ зэрэригъэшъыщтыгъэхэр къыIощтыгъэ.

ЛIыхъукIэ Рэджэб тыIукIэнэу мыхъугъэми, ащ къыIотагъэхэр кассетэ заулэ хъоу зимафэ мэфишъэ хъун СтIашIу Ихьсан Шам къырищыгъэхэу къытIэкIигъэхьагъэх. Зым зыр нахь гъэшIэгъонэу, нахь баеу къэбархэр зэкIэлъэкIох. Адыгэ хабзэм имэхьан, ар зэрагъэцакIэщтыгъэр, зэрэзэрахьэщтыгъэр Рэджэб IупкIэу къызэхефы. Урыс-Кавказ заом ыуж хэкужъым къинэгъэ адыгэ тIэкIум анахь губзыгъэу хэтхэр зы хьакIэщ щызэрэугъоихи, зэрэщыIэщтыхэм, сыд фэдэмэ яхабзэ къызэраухъумэщтым тегущыIагъэх. Агу къэкIыжьи, джыри зылI лъагъэкIуагъэх. АIофтагъэр къызэсыжьым игъогу бзылъфыгъэм зэпечыти, ар адыгэ хабзэмкIэ емыкIу, хъулъфыгъэм игъогу зэпыпчымэ имурад къыдэхъущтэп аIо, зыкъыригъэшIагъ, зыкъыригъэлъэгъугъ, елъэIугъ, ау хэмыхьахэ зэхъум, къамыщышъо ышIыгъ. Шъузыри гъызэ къэкIожьыгъ, лIыри хьакIэщым екIолIэжьыгъ.

Къамыщышъо ашIыгъэм илI лъэпкъ е Хасэ Iофмэ агъапэу щытыгъэп, адыгэлIымкIэ емыкIоу щыт кушъэ гъэхъыеным пэсэу хъугъэр зызэхехым, Iашэр ышти, хьакIэщым кIуагъэ. "Моу къерэкI а сишъуз къеуагъэр!" - зеIом, лIыр къикIи, къеуи къыукIыгъ. Урысэу тетыгъор зыIыгъыр Iофыр зэхифынэу къызэкIом, лIым ышIагъэр зытыришIыхьагъэр, ар адыгэ хабзэм зэрэдиштэрэр, нэмыкI шIыкIэ адыгэмэ зэрямыIэр гурагъаIуи, лIыр хыеу хагъэкIыгъ. Мыщ фэдэу хабзэрэ-бзыпхъэрэ нафэу хэплъэгъонэу къэбар гъэшIэгъоныбэ ЛIыхъукIэ Рэджэб къыIотагъ.

Мы зыцIэ къесIогъэ адыгэлI Iушмэ афэдэу макIэп тызэрихьылIагъэр, ахэмэ зэкIэмэ сыдигъуи апэ рагъэшъырэр адыгэ хабзэр, лъэпкъ зэхашIэр, адыгэм узэрэрыгушхон фаер ары. Зы щысэ закъокIэ, зы гущыIэухыгъэ къодыекIэ хабзэм имэхьанэ къыбгурагъэIон алъэкIы. ИзраилькIэ Кфар-Камэ щыпсэущтыгъэ ЛIыпый Ахьмэд, гущыIэм пае, адыгэ паIом имэхьанэ кIэкIэу къыгъэнафэщтыгъэ: адыгэлIыр унэм къикIымэ, ишъуашэ имыкъуми, адыгэ паIор щыгъы хъумэ а имыкъурэр зэкIэ ащ ригъэкъужьыщтыгъэ. Ащ фэдиз мэхьанэ паIом иIагъ. Шъхьэрэ паIорэ зэфагъадэба.

Хэхэс адыгэхэр адыгэ хабзэм зэрэшIолIыкIыхэрэр сэ сшъхьэкIэ щысыушэтыгъ мы къуаджэм. Самолетыр Тель-авив къызыщетIысэхым, сителеграммэ сыкъезыгъэблэгъагъэмэ аIумыкIагъэу къычIэкIи, сэр-сэрэу гъогу сытехьанэу хъугъэ. Таксистым Кфар-Камэмрэ Кфар-Канэмрэ зэхигъэпIуакIэхи, адыгэ чылэм ычIыпIэ друз къуаджэм сыIуищагъ. Сыд фэдэми, гъогу тэрэз едгъэгъотыжьи, Кфар-Камэ сыкъынэсыгъ. Сибысым къэзгъотын фаети, апэрэ унагъом ыдэжь сыIухьагъ, сяупчIынэу. Тхьэм зэриIонэу къыспэгъокIыгъэ лIыр хэкужъым щыIагъэу дэгъоу тэзэрэшIэу къычIэкIыгъэти, игопэшхо хъугъэ, таксиири ытIупщыжьыгъ, сыригъэблагъэ шIоигъоу гуIагъэ, ау бысым хъожь сешIэна, сыдагъэп. Сыкъезгъэблэгъагъэр зесэIом зэ зэрымыры къэхъугъэ фэдэу къысщыхъугъ, ау "адэ дэгъуба" ыIуи, имашинэ сыригъэтIысхьи, занкIэу сибысым дэжь сищагъ. Чемоданыр сфыдихьыягъ, сэри унагъом исымэ саIуигъэкIагъ.

- Нычыхьапэ хэкужъым къикIыгъэ унагъор есэгъэблагъэшъ садэжь, тигуапэ хъуни мы хьакIэри къысфежъугъэблэгъагъэмэ, дэгъоу тэзэрэшIэ, тэзэрэгъэгъощахэрэп, - къариIуи. Ехыжьыгъ.

- Мыдрэхэми зи памыIухьэу пчыхьэшъхьапэм сэри, сиунагъуи лIым дэжь тащагъ, цIыфыбэ къэкIогъагъэти, бэ зэдашхэр IэшIуба, дэгъоу тыщысыгъ, хьэлэлаеу тызэхэкIыжьыгъ. Илъэс заулэ тешIэжьыгъэу зэхэсхыжьыгъэ ныIэп а унэгъуитIур илъэс тIокI Iэпэ-цыпэ хъугъэу зызэдэмыгущыIэхэрэр, зызэхэмыхьэхэрэр. Адыгагъэу къысахыгъэм ихьатыркIэ джы зэлъынэсы хъужьыгъэх, джаущтэу адыгэ хабзэм зэригъэшIужьыгъэх.

Хэхэс адыгэмэ ящыIакIэ адыгэ хабзэм мэхьанэу щыриIэм, ар зэрахэлъыгъэм, зэрахэлъым, къазэрэхэнэжьын фаем непэ тызэрэтегущыIэрэм мэхьанэшхо иI. Ар Iофышхо, зэрэлъэпкъэу узэгупшысэн, ишIыкIэ-хэкIыпIэ узэусэн Iофэу щыт. ИжъыкIэ адыгэмэ унэ агъэуцу зыхъукIэ, унэ пчэгум рагъэуцощтыгъэ хьамгурысыр – унашъхьэр зыIыгъыщт пкъэур. Ар анахь къиным пэIутыгъ. Непэ, ткIэлъэныкъо IэкIыбым зыщыщыIэ уахътэм, ткъош кIасэмэ тиадыгэ хабзэ ренэу яхьамгурысынэу тафэлъэIон. Сыд фэдэ жьыбгъэ бгъэнышъхьэм щымыхъушIагъэми, сыд фэдэ уае къытемыщхагъэми Iалэдж иордэунэжъ фэдэу адыгэм ихьакIэщ егъашIэм лъэпытэу щегъэт, сыда пIомэ, адыгэм ихьакIэщыпчъэ зыригъэтыжькIэ тэри тихэбзэ-бзыпхъэ ащ дэкIодыжьын.

Къуекъо Асфар.
Ctrl
Enter
Заметили ошЫбку
Выделите текст и нажмите Ctrl+Enter
Обсудить (0)