Бзэр лъэпкъым итхьабз, и Хабзэ и бзыпхъ

Бзэр лъэпкъым итхьабз, и Хабзэ и бзыпхъ

Непэ тэ, шIэныгъэлэжьхэм, анахь къыддэхъугъэмэ, зэшIохыгъэ хъугъэмэ ащыщ Адыгэ Хабзэм реджэнхэу, сабыйхэр рытпIун рыдлэжьынхэу тхылъхэр тиIэ зэрэхъугъэр. Адыгэ Хабзэм мэхьанэу, кIуачIэу иIэр икъоу къыдгурыIоным пае лъэпкъыр къызэтенэжьынымкIэ, лъэпкъыр лъэпкъэу, гощыгъэ, зэтечыгъэ мыхъоу, зэхэмытакъоу къэнэнымкIэ уасэу иIэр къэдгъэнэфэн фае. Мары тэ тфэдэ лъэпкъэу Кавказым исхэу анахь лъэпкъышхохэри – курджхэр (грузинхэр) штэ, Дагъыстан исхэри штэ, зэтеубытагъэу а зы чIыпIэм щыпсэурэ цIыф купхэр хэбзэ гъэнэфагъэ зэкIэубытагъэу зэрэрымылажьэхэрэм къыхэкIыкIэ зэбгырэзых, бзэ зэфэшъхьафы мэхъух, лъэпкъ зэфэшъхьафы мэхъух. Дагъыстаныр пштэмэ, Адыгеим ихъишъэ лъэхъан историческэ чIыпIэм ыубытыщтыгъэм елъытыгъэмэ, ызыщани ыIыгъэп. Ащ бзэ 32-рэ непэ щэзекIо. Ахэр зы лъэпкъ къытекIыгъэх, адыгэмэ афэдэкъабзэу джы чIыпIэу зэрысхэм щыпсэузэ къахьыгъ, ау зыкIыныгъэ ахэзылъхьан хабзэ зэрахэмылъым бзэхэр зэкIэричынхэ ылъэкIыгъ. Мары курджхэм яхъишъэ чыжьэуи нэсы, бэ цивилизацием хашIыхьан алъэкIыгъэр, инэу лъыкIотагъэхэу щытхэ тетзэ, къэралыгъо зэряIэ тетзэ, зэфэдэу зэкIэми зы хэбзэ гъэнэфагъэ зэрямыIэм къыхэкIэу лъэпкъ зытфыхэу гощыгъэ хъугъэх: ежь грузиншъыпкъэу курджхэр, мигрел зыфатIохэрэр, сванхэр, лазхэр, кIанхэр – ахэр бзэхэмкIэ зэтеутыгъэхэу, ау лъэпкъ гупшысэ зэдыряIэу, курджыкIэ залъытэжьэу мэпсэух.

Ащ фэдэ щысэу бэ къэпхьын плъэкIыщтыр.

Тэ, адыгэхэм, зы лъэпкъыцIи тиIэу, зы бзи тIулъэу тыкъызэтенэнэу хъугъэ. Тэ чIыпIэу тызщыпсэурэр зэшъозэщэу щымытэу, къушъхьэми тисэу, псыIушъуи тыIусэу, хыIушъуи, чIы зэшъхьэзашъуи тыщыпсэоу, джащ фэдэу зэкIэрычыгъэ чIыпIэшхомэ тарысзэ къэтхьыгъэ тетзэ, Адыгэ Хабзэ зэрэтиIэм ыпкъ къикIыкIэ зы лъэпкъэу тыкъэнагъ. Тызэрэадыгэ лъэпкъыр зыдэтшIэжьэу, тыбзи къыухъумагъ тихабзэ, тизэхэтыкIэ. Ар зэкIэмэ апэрэ шIушIагъэу плъытэн фае.

Ащ адыгэмэ бэшIагъэу гу лъатагъэу щытыгъ.

Сыдэущтэу къэуухъумэщта хабзэр, зэтечыгъэ мыхъоу, зэбгырымызыжьэу зыкIыныгъэ хэлъэу пшIын зэрэплъэкIыщтым адыгэмэ сыдигъуа гу зылъатагъэр? Лъэхъан чыжьэмэ къащежьагъ ар, тхьам ешI, минитIуа минища, нахьыба – лъэхъан чыжьэхэм къакIоцIырэкIы мы Адыгэ Хабзэм ифэIо-фашIэхэр, инэшанэхэр. Арышъ, бэшIагъэу адыгэхэр къызтекIыгъэхэр хабзэм кIэдэузэ, зэрагъэфэжьзэ къахьыгъ. Ижъхэм къызэраIожьрэр, илъэс 30 хъу къэс, Хэсашъхьэр зэрэугъоити, адыгэмэ ялIыкIохэр зэрэугъоити, лъэхъаным диштэу, щыIакIэр зэрэзэхъокIыгъэм тегъэпсыхьагъэу, имыщыкIагъэхэр е хэгъэхьагъэн фаехэр къыдалъытэзэ, Хэсашъхьэм Адыгэ Хабзэр щызэрагъэфэжьыщтыгъэ. Ары къызэраIожьрэр. Аужрэ хасэу ащ фэдэу Адыгэ Хабзэм зыщытегущыIэжьыгъэхэу къагъэлъагъорэр I828-I829-рэ илъэсыр ары. Ар Белл итхылъ горэм къыщэнафэ. Ащ фэдэу а хасэр зэрэрекIокIыгъэм ишыхьатэу къэбарэу къэнэжьыгъэр а хасэр зэхэзыщэгъагъэр Сэлэтчэрыекъор, Едыдж Мыхьамэтэу зэраIорэр ары. Ащ еупчIыгъагъэх "хэт зынахьылI адыгэмэ къахэмыкIыгъэр?" - аIуи. - Адыгэхэр гущыIэмэ Хъырцыжъ Алэм нахьылI къахэмыкIыгъэу аIощт, - ыIуагъ,- ау сэ сигущыIэ джыри адыгэ шIокIыгъэп,-ыIуагъ. АщкIэ къыгъэлъагъомэ шIоигъор Адыгэ Хабзэм изехьан кIэщакIоу ыкIи зэхэщакIоу зэриIагъэр ары.

Арышъ, непэ тэ Адыгэ Хабзэу тызэрэпсэурэр кIочIэшхо дэдэу зэрэщытыр къэзгъэлъагъорэр мары илъэс

180-рэ хъугъэу, ащ фэдизым, джы къызнэсыгъэм Адыгэ Хабзэр лъэпкъ ухъумэу, лъэпкъ-кIэлъэнэжьэу, лъэпкъзэхэугъуаеу тиIэ кIочIэшху.

"Бзэр лъэпкъым итхьабз, ихабзэ – ибзыпхъ" аIо. Тхьабзэ зытемылъыр былым шъхьарыкIошъ, хэт ыштэми ие мэхъу. Тхьабзэ телъын фае. "Шъуашэм уахещэ, ныбэм уакъыхещыжьы" аIуагъ. Шъуашэр – хабзэу тиIэр ары. Ары тыкъызэралъэгъурэр, апэу анэ тыкъызэрэкIахьэрэр. ИтIур зэкIэрыпчынэу щытэп. Ау шъошэнчъэм нахь Iае щыIа? Адыгэр адыгэ язгъаIуи, идахэ дунаим зэлъашIэ зышIыгъэр хабзэу тхэлъыр ары.

Мары хьакIэн Iофыр. Дунаим хьакIэн IофкIэ лъэпкъ дэи тетэп. Аужыпкъэм адыгэмэ ашъхьащафыжьэуи щыIэх лъэпкъхэр хьакIэнымкIэ. Сэ сызхэхьагъэ лъэпкъыбэу Кавказым иси, нэмыкIи, хьакIэмкIэ уегуцэфэнэу къахэкIыгъэп, урыси штэ, авари штэ, грузини. Ау адыгэмэ яхьакIэ адрэмэ зэратекIрэр – хьакIэу къэкIуагъэр щэгупсэфы, унагъом щыщ мэхъу, моу "сыдигъо сежьэжьмэ нахьышIуа?" ыIоу ыгу къимыхьэу къинэжьыщтым фэдэу ыгукIэ егупсэфыхьэ. Ащ фэд адрэ хэбзэ зэхэтыкIэхэри. Iаеу къыгъэлъэгъуагъэу, пхэнджэу къыщыхъугъэу къахэхьэгъэ пстэуми къахэкIыгъэп. ЯзекIуакIи, ящысыкIи зэкIэмэ уасэ афашIэу, алъыплъэу щытыгъэх. Аужыпкъэм шхэн Iофыр – бзылъфыгъэр Iанэм къадыпэсэу адыгэхэр шхэхэрэп. Ар пхэнджэу къафалъэгъу бэмэ. Ау шхэныр Iоф къызэрыкIоп, угъуашхэу, е зыгорэ къыпIутIэтIыгъэу укъалъэгъун алъэкIыщт. Бзылъфыгъэм идэхагъэ ащ къыщегъакIэ. Ар сыдигъуи дэхэ зэпытын фае. Ар къызщежьагъэр. Мары къаIожьы: Пщыжъ Ислъам хьакIэшхохэр къызыфакIокIэ, ицIыфмэ ащыщэу Устэкъо Хьамедэ къыригъэблагъэщтыгъэ дахэу зэрашхэрэм пае. Ари зы шапхъэу адыгэмэ яIагъэмэ ащыщ.

Адыгэ Iанэм упэсэу лыягъэ пшхын плъэкIыщтэп. Ащ фэдэ гъэпсыкIэ, илъэгагъэкIэ, иинагъэкIэ къыфаугупшысыгъ. Зытеууфыхьэзэ ушхэныр емыкIугъ. "МэкIэ шхыным пкъыр псынкIэ ешIы, мэкIэ чъыеным акъылыр чаны ешIы", - ыIуагъ адыгэм. ЕтIанэ уятэ къихьагъэми Iанэм упэмытадж" аIуагъ, сыда пIомэ шхыным нахь лъапIэ щыIэп. Джащ фэдэу бэ адыгэм гъунэ зылъифыщтыгъэр: тIысыщтми-зыридзыхыщта, фэсакъзэ тIысыщта – къэтэджыщтми – зыримыутэкIыжьэу, – зэкIэмэ адыгэр алъыплъэн фэягъэ. Тэ тихабзэ зэкIэ шэпхъэ гъэнэфагъэмэ аригъэуцуагъ. Учъыещтмэ, гущыIэм фаIо, сыд хабзэу хэлъын ылъэкIыщтыр – гъолъи чъые. Тянэжъ къыIожьыщтыгъэ: пшъэшъэжъые горэм псэлъыхъуитIу къылъыкIуагъ. ТIури ыгу рехьы, кIэлэ тегъэпсыхьагъэх, дэхэшхох. Арти, "нан, - ыIуагъ, - тIум язэу къыхэсхыщтыр тэра, неущ пчыхьэ пIалъэ ястын фае, - ыIуагъ.

-А сищащ, зыгъолъыжьхэкIэ шъхьангъупчъэмкIэ иплъи, зэрэчъыехэрэм алъыплъ, - ыIуагъ. Арти, зеплъыхьэм – зым ылъэгуанджэ ыжэпкъ егъэкъугъэу зэкIоцIыщыхьагъэу щылъ, адрэр – зэнкIабзэу зэрэгъолъыгъэу нэф шъи, къэтэджыжьыгъ. Арти, "нан, - ыIуагъ, - мары мары, - зеIом.

- Джар цIыфы хъущт, а теукъудыягъэу щылъыгъэр, джар гъэсагъэ, джащ удэкIощт. Ахэмэ арыгъунэ узлъыплъэжьын фэягъэ. А зэкIэ зы мафэкIэ къызхэплъхьан плъэкIыщтэп. Къызыхъугъэм щегъэжьагъэу цIыкIу-цIыкIузэ бзылъфыгъэр ары хэзылъхьан фаер.

Бзылъфыгъэр ары хабзэр акъылми гулъытэми нэзгъэсрэр, щыIэныгъэм щыщ зышIырэр.

Бзылъфыгъэр адыгэмэ анахь къаухъумэу зыфэсакъхэу щытыгъэмэ апэрэ. Ащ ишыхьат, бзылъфыгъэу унагъо ихьагъэм имылъку шъхьафыгъэ опсэуфэ. Ащ ухъулъфыгъэу ухэIэбэн уфитыгъэп.

Сэлэтчэрые дэгоу зигугъу къэсшIыгъэм фэгъэхьыгъэу къаIожьы мыщ фэдэу: шыуитIу игъусэу щагу горэм блэкIзэ пшъэшъэжъые горэ уцым хэсэу мэджэгути, зыкъаплъыхь-зыкъаплъыхьажьи къашти къырахьыжьагъ. Бзылъфыгъэр къызекIым, пшъэшъэжъыер щыIэжьэп. Зэплъэм, шыуищыр мэкIожьы. А лъэхъаным цIыф тыгъуныр хабзэу щытыгъ.Iэрыфэгъоу къыпIэкIэфагъэмэ пщэныр емыкIугъэп. Ащ фэдэ лъэхъан къакIугъ адыгэмэ.

Ныр гъэу пыхьэ зэхъум, шыу горэ блэкIыти, - сыд, сшыпхъу, узфэгъырэр? - зеIом.

-А гущэ, сышъузаб, - ыIуагъ, пшъэшъэжъые закъоу сиIэр мохэмэ рахьыжьагъэу ахьы, - ыIуагъ.

- Сэ къыпфэсхьыжьыщт ар,-ыIуи ауж ихьагъ. Ауж ихьи, акIахьи зеплъым, Сэлэтчэрые дэгур къышIэжьыгъ. Арти, Сэлэтчэрыекъор, - ыIуагъ,- а епхьыжьагъэр шъузэбэ пшъэшъэжъыешъ къэштэжь, -риIуагъ.

- Салъэгъугъ Iоу сшIагъэп, ар хъугъахэп, - ыIуи пшъэшъэжъыер къыригъэуцохыжьыгъ. Пшъэшъэжъыер къыштэжьи, шыум зыкъызэригъэзэкIи:

- Сэлэтчэрыекъор, - ыIуагъ, - мыр ящэу хэукъоныгъэ пшIыгъэ, улI дэгъу дэдэу къыбрэгущыIэх, - ыIуагъ.

Арти, игъусэхэм:

- Тхьэм семыукIи, Мыхьамэт, къыуаIорэм джэуап емытыжьышъоу зэхэтхыгъэп, -аIуагъ, - сыд мыщ къыбдишIэрэр? - заIом.

-КIэлэ мыгъо горэ къытихьылIагъ, - ыIуагъ. Хэукъоныгъищым языр шъолъэгъу – шъузабэм иер къепхьыжьэныр пхэндж, - тIэкIэшIагъ, - ыIуагъ. Адрэр – унэ сшIын зэхъум, чIыпIэм сехъуапси, шIупщым пэмычыжьэу сшIыгъэ, - ыIуагъ. Ящэнэрэр-Бжъэдыгъу къикIхи былымлъэIу къызэкIохэм сэ Iэрыфэгъоу сиIэпти, шъузым ием сыхэIаби ястыгъ, - ыIуагъ.

Джащ фэдизэу бзылъфыгъэм осэшхо иIагъ, имылъку ухэIэбэн, къонтхъы пшIыныр-нэпэнчъагъ. Анахь лIы дэгъум емыкIоу фалъэгъущтыгъэ.

Бзылъфыгъэр лъэпкъ къэухъумакIу. ЕгъашIэм адыгэ бзылъфыгъэм хъулъфыгъэм нахьи нахь дэгъоу зыкъигъэлъэгъуагъэп.

Лъэпкъ кIодыр къызщежьэрэр хъулъфыгъэр пыуты зыщыхъурэр ары. Хъулъфыгъэм уасэ имыIэжьэу, дэфыхыгъэ унагъом зыщыхъукIэ, сабыим щысэтехыпIэ иIэжьэп, ежь хъулъфыгъэм кIуачIэ зэригъотылIэжьрэп лэжьэнэу. Хъулъфыгъэм нахь шIэхэу ыгу кIодынэу дунаим тетэп. Бзылъфыгъэм фэмыщэчын щыIэп, хъулъфыгъэм моу тIэкIу дэдэ ыгу еутхэкIыгъ, бгъэцIыкIугъэ – кIэпцыуфэ мэхъу, пкIэ имыIэжьэу, цIыфмэ ахахьэми ыгу Iэтыгъэу, шхончышхо къихыгъэм фэдэу зэрэщытыщтыр зэщэкъо.

Арышъ, тэ тызгъэлIыгъэуи тыкъэзIэтыгъэуи, лъэпкъышхо, лъэпкъ гъэшIуагъэ тызышIыгъэр тибзылъфыгъэхэр ары. Ар егъэлыягъэу щытэп, Iо хэмылъэу ары.

Джы непэ тлъэгъурэр сыд? Бзылъфыгъэр хъулъфыгъэм тешхыхьэ, ыгу хегъэкIы, мышъомыл гущыIэхэмкIэ епсалъэ. ЕгъашIэм ащ фэдэхэр адыгэхэм ахэлъыгъэп.

"Бзылъфыгъэ шы ихьылъэ лъэханэ" аIо, етIанэ бзылъфыгъэм пхъэ ыкъутэу, е Iоф хьылъэ ышIэу хъулъфыгъэ блэкIмэ, дэмыхьэу хъун ылъэкIыщтыгъэп.

Щысэу бэ щыIэр. Ахэр нахь къахэнагъэу IэкIыб къэралыгъомэ арыс адыгэмэ нахь ахэолъагъо. Ахэр зэрэзэрэлъытэжьхэрэр. Моу нэплъэгъум дэджэгуба пIонэу, хъулъфыгъэр ябзылъфыгъэхэмкIэ IорышIэу, ежьми лъытэныгъэ къыфашIэу джаущтэу зэхэтых. Тэ мыкIэ, тихэкухэм арысхэм ар зэщыкъуагъэу къытхэнагъ.

"Бзылъфыгъэм фапшIэрэм хьайнапэ хэлъэп", – ыIощтыгъэ тятэ, –ымылъэкIмэ чэмыри пщыщт, лагъэри птхьакIыщт, сабыйри зепхьащт, бзылъфыгъэм фэмыукIочIыщтыр дэпIатын фае. Ари инэу тызэгупшысэн фаеу, къыткIэхъухьэрэмэ ахэтлъхьан фэе хабзэмэ зыкIэ ащыщ.

Мары, адыгэхэр зыщыпсэурэ хэгъэгубэмэ тарэхьэ, тилъэпкъэгъоу тызIукIэрэмэ бзэр зымышIэжьхэри ахэтых, ахэмэ зэрэадыгэр къызэрагъэнафэрэр хабзэу зэрахьэрэр ары, адыгэ гулъытэ зэряIэр лъапсэ афэхъушъ лъэпкъэу зыщыщыр къагъэнафэ.

Арышъ, бзэр Iофышху, бзэр къэуухъумэн фае, бзэр уимыIэжьмэ зэуи арэп лъэпкъмэ узэрахэткIухьажьыщтри, ори пцIэ зэрэпщыгъупшэжьыщтыр, ау Адыгэ Хабзэр зыкIодкIэ, бзэр пIулъми лъэпкъыр зэбгырытэкъун ылъэкIыщт.

Тэ непэ Къэбэртае тыкIуагъэми, Щэрджэсым тыкIуагъэми, ХыIушъом тыкIуагъэми, зэкIэми напэу тиIэр, тызэрэзэхахьэу тызэрэзэхэкIыжьрэр Адыгэ Хабзэр ары. Арышъ, мы непэ рекIокIырэ Iофыгъохэм Адыгэ Хабзэм фэгъэхьыгъэу тызэрыгущыIэхэрэр гущыIэ къодыекIэ шъхьащымыкIэу тигупшысэ лъапсэ фэхъунышъ, тыкъызэрэнэжьыщт амал-кIуачIэу зэрэщытыр хьакъкIэ тштэн фае.

Лъэхъаныр зэхъокIыгъэ мэхъу. Илъэс 200 Iэпэ-цыпэм къыкIоцI тищыIэныгъэ бэ зэхъокIыныгъэу хэхъухьагъэр.

Непэ зынахь шэн гомыIоу тиIэмэ ащыщ бзылъфыгъэ хьыныр. Непэп ар къызежьагъэр, лъэхъан чыжь. КъызэраIожьрэмкIэ, къэзэрэщэнхэм ыпэ рапшIэ унэгъуитIур зэзэгъыти, охътэ гъэнэфагъэ къыхахти, мэфищэ пшъашъэр къызэращырэм щыджэгущтыгъэх, къызфащагъэми ащ фэдизэ щыджэгущтыгъэх. Ау лъэхъаныр зэхъокIи, щыIэныгъэр Iэтыгъуаеу зэхъум, ащ фэдиз цIыфыр зэблэпщын фае, хасэм иунашъокIэ унагъоу пшъашъэр къызэрыкIыгъэм джэгу ымышIынэу, зыфащэрэм джэгу ышIынэу зэзэгъыгъэх. Хабзэр аштагъ шъхьаи, хабзэр хабзэ хъоу цIыфмэ зэфэдэу аштэфэ уахътэ тешIэ, "сыда сэркIэ ар къызкIежьэн фаер" аIомэ ашIызэ, джаущтэу къырыкIуагъ. ЕтIанэ, зэзэгъхэу хъугъэ, "ашъыу, тэ тымышIэу ыщагъ" – аIоу, уIабэмэ пшъашъэр къэпхьымэ хъоу гупшысэм хэуцуагъ. Хабзэу аштэгъахэр зынэсын фаем зэрэнэмысыгъэм къыхэкIыкIэ, джащ фэдэ мыхъун шэнхэр, зекIуакIэхэр къыздихьыгъэх. Ары нахь, къэхьыныр, бзылъфыгъэм ащ фэдэу пхэнджэу удэзекIоныр ар щынагъощтыгъэ, ащ пшъэдэкIыжьышхо рыпхьынэу щытыгъ. А хэбзэ пхэнджэу непэ загъорэ къахафэрэр къызщежьэнэу хъугъэм бэмэ уарегъэгупшысэ.

Непэ тихьадагъи, тиджэгуи, тизэхэхьэ-зэхэкIи зэтеутыгъэу зэфэшъхьафэу адыгэ лъэпкъхэм ащырекIокIы. Зым Iанэр къырикIыкIэхэу шхыныр къытрагъэуцо, шапсыгъэхэм нахь къызэрыкIоу ашIы. Джэгум ишIын, хьадагъэм изехьан, узэхахьэмэ, узэIукIэмэ узэрэзэфыщытыщтыр, бзылъфыгъэм узэрэдэзекIощтыр – ахэр зэкIэ икIэрыкIэу хабзэу къэнэжьыгъэм ухэIэзыхьэзэ непэ лъэхъаным диштэу пшIымэ нахьышIун фае.

Мары Тыркуем исхэм тыркумэ яфэмэ-бжьымэ тIэкIу къахахьэ, тэ тызхэсхэм яфэмэ-бжьымэ тэри къыттехьэ. Ахэр зы гъэнэфагъэ горэ тхэлъэу зэкIэми тизэфэдэу хабзэр шIыжьыгъэным пае "Адыгэ Хабзэ" зыфиIорэ тхылъхэу къыдэкIыгъэхэм мэхьанэшхо яI.

Нахьыпэм амалэу яIэм тегъэпсыхьагъэу илъэс 30-м зэ зэрэугъойхэти гупшысэ куу халъхьэзэ хабзэм хэIэзыхьажьыщтыгъэх. Непэ тэ амалышхохэр тиIэх, узэхэхьащтмэ зэуи арэп. ТапэкIэ мы Iофыр нахь лъыгъэкIотэгъэным пае, адыгэ лъэпкъым зэфэдэу зэдигъэфедэн, зэдиIэтын, зы шапхъэ рагъэуцоным пае амалэу щыIэхэр бгъэфедэнхэ плъэкIыщт.

Шъо шъуфэдэ лэжьакIохэу лъэпкъ Iофыр зезыфэхэу, Бгъэжънэкъом фэдэхэу, Тыркуем къикIи Тизмэу къэкIуагъэр гупшысэ куукIэ тиIоф хэлажьэх. Ащ фэдэу тэкIэ щыIэ адыги ялIыкIохэр зэхахьэмэ, узэнэкъокъумэ узэдаозэ, ищыкIагъэр къызэдэбгъотызэ, зэбгъэфэжьынышъ Адыгэ Хабзэр зэкIэми зэдыряе пшIын плъэкIыщт. Нахьыпэм ар псынкIэгъуагъэп. Хэсашъхьэм иунашъо, кIэлакIэхэу, лIыкIохэу, гъоухэу къяшIэкIыгъэхэр ежьэхэти, чылагъо пэпчъ "марджэ хъужьын, непэ щегъэжьагъэу мары тихэбзэзехьакIэщтыр, мары тиджэгузещэкIэщтыр, нахьыжъым узэрэфыщытыщтри, мары зэхъокIныгъэу хэхъухьагъэри" аIоти, зэкIэ ахэр алъагъэIэсыти, ахэр лъэпкъ Iоф хъущтыгъэх. Инэу Iофы зырагъэшIыщтыгъэ нахь, ау сыдми къаIомэ ащыгъупшэжьэу щытыгъэп. Джащ фэдэу джыри непэ сыд зыкIэмышIыщтыр? Тхылъыр тиI, радиор, телевидениер щыI. Непэ къэпIуагъэр птхыгъэмэ зэуи арэп зэкIэми зэралъыбгъэIэсыщтыр. Арышъ, узэгупшысэн Iофэу бэ конференциеу тызхэлажьэрэм къыгъэущрэр. ТапэкIэ ащ фэдэ Iофхэр зэдызетхьанхэмкIэ, лъэпкъыр къэтыухъумэнымкIэ непэрэ зэIукIэм мэхьанэшхо иI.

Бырсыр Батырбый.