ЛIэкъо лъапсэр ЛIэкъо лъапсэр

ЦIыф лъэпкъ пэпчъ шэн-хабзэхэр, зекIокIэ-шIыкIэхэр, бзэр иIэх ыкIи ахэр зы лIэужым къыкIэлъыкIорэм IэкIигъа­хьэ­хэ­зэ къырэкIо. Гушъхьэбаиныгъэм ыкIи унагъом икультурэ якъызэтегъэнэнкIэ лIэужхэр зэкIэрыплъыжьынхэм, зэпхы­­гъэн­хэм мэхьанэ иI.

ЛIэкъо зэфыщытыкIэхэм яхьы­лIэгъэ шIэныгъэр ыкIи зэпхыныгъэр унагъом имызакъоу, зэкIэ обществэмкIэ уасэ зиI. Унэгъо кIапсэр нахь пытэ къэс обществэр ыкIи къэралыгъор нахь пытэщтых. Джары лIэкъо лъапсэр зэгъэшIэгъэным, гъэ­унэфыгъэным уасэ къезытырэр. ЛIакъо пэпчъ къырыкIуагъэр зэхэфыгъэу пшIэ зыхъукIэ, уилъэпкъ тарихъ нахь зэгъэшIэгъошIу, гурыIогъошIу къыпфэ­хъущт. Тхыгъэ лъапсэ зиIэ цIыф лъэпкъ пэпчъи нахь зыкъиу­хъу­мэжьын ыкIи зыкъигъэгъу­нэ­жьын амал ыгъотыщт.

ТапэкIэ, илъэс 40 — 50-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, адыгэ унагъо­хэм арыс нахьыжъхэр ашIоIофэу лIэкъо лъапсэр къакIэхъу­хьэхэрэм зэрарагъэшIэщтым ыуж итыгъэх. Сабыим епIуи, зэхихи псынкIэу ыгу зэрэри­убытэрэр къызфагъэфедэзэ, лIэ­ужиблыр — ятэм ятэр, ятэ­жъым ятэжъыжьхэр IапэкIэ къа­фалъытэзэ арагъашIэщтыгъ.

ГущыIэм пае, кIэлэцIыкIум ятэр Щэбан; ащ ятэр — Рэджэб, ящанэрэр — Рэмэзан, ащ ятэр — Хьасан, Хьасанэм ятэр — Наныу, яханэрэр — Умар ыкIи ащ ятэр Мыхьамэт. Мыхэр зэкIэ зы лIым, зы лъапсэм текIыгъэх — Мыхьамэтыкъох. Ахэм къа­лъфыжьыгъэхэу ябынхэри, ахэм атекIыгъэхэри зы лIэкъо чъыгым щыщых. ЛIакъо пэпчъ итарихъ зы унэгъо хэхыгъэ итарихъ къодыеп, лъэпкъым ыкIи хэгъэ­гум ятарихъ изы Iахьэу мэхъу. Джары лIэкъо лъапсэм игъэу­нэфын ыкIи итхын лъэпкъыр къызэтенэнымкIэ уасэу иIэр.

ШIэныгъэ тхыгъакI

ШIэныгъэлэжьэу Нэшъулъэщэ Индирэ итхылъэу «Моя родо­словная» зыфиIоу Мыекъуапэ къыщытырадзагъэр лIэкъо лъа­псэм изэхэфын-гъэунэфын ыкIи унэгъо лIэкъо чъыгыр зэрэзэхэбгъэуцощтым яхьылIагъ. УФ-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэм­рэкIэ и Министерствэ, Адыгэ къэралыгъо университетым ыкIи Темыр КавказымкIэ шъо­лъыр ономастикэм изэгъэшIэн­кIэ Координационнэ гупчэм яшIэ хэлъэу, игъоу зэралъэгъугъэу къыдэкIыгъ.

Тхылъыр гущыIапэм къызэ­Iуехы. Ащ къыкIэлъэкIох: генеа­логиер — лIэкъо тарихъыр зэзыгъашIэрэр; ономастикэр — цIэ унаехэм яхьылIэгъэ шIэныгъэр; антропонимикэр — лIэкъо лъапсэр зэрэзэхэбгъэуцощт шIыкIэр. Аужырэ шъхьэм Iофыр къызыщебгъэжьэщти, птхыщти, зызфэбгъэзэщт Iоф­шIапIэхэри IэпыIэгъу бгъотынхэмкIэ ыкIи ежь лIакъо пэпчъ хэт цIыф Iушхэр анахьэу къыз­дебгъэIэнхэр зэрищыкIагъэр тхылъым къыщыIотагъ. Адыгэ-хэр лъэпкъыжъых, ялIэкъо тари­хъи, ежь лъэпкъым итарихъ кууи лъэшэу узыгъэгупшысэх. Ау Урысыер пштэмэ, бэдэдэ шIагъэу лIэкъо чъыгхэр цIыф гъэсагъэхэм зэрэзыфа­тхы­жьыгъэ­хэр тарихъ тхыгъэжъхэм къау­шыхьаты.

И. Нэшъулъащэм итхылъ адыгэ­хэмкIэ мэхьанэшхо иI, сыда пIомэ уилIэкъо лъапсэ, уиунагъо къарыкIуагъэр, укъыз­хэкIыгъэхэр зыфэдагъэхэр пшIэ­ныр гъэшIэгъоны ыкIи ори нахь зыкъыуегъэгъоты. «ЛIэужыр бжи­блэу мао» зыфаIорэ гу-щы­Iэжъым къикIырэри джащыгъум хэти нахь къыфэнэфэщт, тыжъ-ныжъхэм яIокIэ-шIыкIэхэр, ягъэпсыкIэ-хабзэхэр, зыдамы­шIэжьэу, лIэужыкIэхэм къызэрахафэрэм ригъэгупшысэщтых. Тхылъыр ныбжь зэфэшъхьафхэм арытхэм атегъэпсыхьагъ.

ЛIэкъо лъапсэм изэгъэшIэн-зэхэфынкIэ унэшъо гъэ­нэфагъэхэр къызыщышIыгъэ тхылъыр тлъапсэ тшIэнымкIэ ыкIи гъэунэфыгъэнымкIэ IэпыIэгъу дэгъу. Тхылъым «Гъогу маф!» етэIо, авторым творческэ гъэхъэгъакIэхэмкIэ тыфэлъаIо.

Мамырыкъо Нуриет.

Источник: Газета Адыгэ Макъ